Dünya günleri arasında en eğlencelilerinden biri Temmuz ayının ilk haftasında kutlanıyor: Dünya Çikolata günü. Çikolata günü deyip geçmeyin keza bu lezzet, hayatımızın vazgeçilmezleri arasında. Yediğimiz yiyecekler içinde oldukça yüksek bir paya sahip olan çikolata ayrıca kendine has ustaları olan ve adına çikolata sanatçıları denilen isimlerin yer aldığı özel bir branşa da sahip. Kakaodan çikolataya oradan devasa bir sektöre, derken kültüre ve sanata büyük bir kapsayıcılığı olan çikolataya ait her şeye 7 Temmuz Dünya Çikolata Günü’nde değinelim istedik.

Çikolatanın Bulunuşu ve Öyküsü

Çikolata hakkında her şey dedik ya işte o her şeye geçmeden önce bu harika lezzetin keşfine ve ne olduğuna bakalım. Çikolatanın tarihçesi, bundan 4000 yıl öncesine dayanıyor. 4000 yıl oldukça iddialı bir tarihçe. Anlatılanlara göre Meksika’nın altında Orta Amerika kıtasında yer alan Honduras’ta yaşayan yerliler kakao çekirdeklerinden içecek yaptılar. Herkesin aklına sıcak çikolata geldi değil mi? Belki de öyle bir şeydir bu yerlilerin içtikleri.  Kimi kaynaklar da keşfin Meksika topraklarında Olmeklerden önce MÖ 1900’lü yıllarda yapıldığını söyler. Dolayısıyla ortalama 4000 yıl önce Orta Amerikalı yerlilerin kakao çekirdeklerini fermente edip macun haline getirerek üzerine çeşitli baharatlar karıştırarak yaptıkları içecek, aynı zamanda çikolatanın da keşfi anlamına geliyor. Meksika’da daha önce yaşayan yerli medeniyet Azteklerin dilinde var olan “xocolatl” kelimesinin çikolatayı yarattığı etimologlar tarafından kabul ediliyor. Bu kelimenin çözümlemesi ise şöyle; Xocol, gürültü, sıcak ve acı gibi anlamlara geliyor. Kakao çekirdeklerinin havanda dövülmesinden kaynaklı oluşan gürültü, içeceğin ısısı üzerinden sıcak ya da tadından evet tadından çünkü kakao tatlı değildir, acı anlamı kullanılmış olabilir. Sözcüğün son bölümündeki atl kısmı ise su ya da içecek anlamında kullanılıyor. Yani, bugün tatlı bir lezzet olarak hastalık derecesinde milyonlarca tutkunu olan çikolata, aslında Meksika topraklarından acı bir içecek olarak insanlık tarihine merhaba dedi. Aztek ve Maya medeniyetlerinde kakaonun para yerine kullanıldığı ve bu denli değerli olduğu, aynı zamanda çikolata içeceğinin dini ritüellerde içildiği de yine ilgili tarihsel kaynaklarda geçiyor.  Bu konuda Aztek mitolojisinden de yararlanmak gerekirse ilgili kaynaklara göre Aztek mitolojisinde kakao ağacı, cennette yetişen “İyilik ve Kötülük ağacı”nın dünyadaki temsilcisidir.

Çikolatanın Keşfi ve Yayılması

Kakao çekirdekleri, Aztek ve Maya medeniyetlerinde en değerli kültür olmuştu ama dünyanın diğer yanı yani fetihçi Avrupalılar da boş durmuyordu. Bir iddiaya göre Amerika kıtasını keşfedip Amerika kıtası olduğunu anlayamayan Kristof Kolomb’un kakaoyu da ilk keşfeden kişi olduğu ama onu da Avrupa’ya getiremediği söylenir. İspanya İmparatorluğu’nun Güney Amerika’yı adım adım ele geçirdiği zamanlarda Meksika seferi düzenleyerek buraya giriş yapan İspanyol kaşif Hernan Cortes de kakaoyu Avrupa’ya getiren kişi olarak geçiyor. Tabi Avrupa’ya gelince de dünya ticaretini onlar yönettiği için tüm dünyaya yayılıyor ama bir farkla, İspanyollar kakaoya şeker karıştırıyorlar. Ancak İspanya Krallığında bu bir sır olarak yüz yıl saklanıyor. İspanyolların elinde saray ve soyluların halen sıvı ama şekerli bir içecek halinde tükettiği çikolata, muhtemelen bu haline çeşitli aromalar ilave edilerek geliştiriliyor. İspanya Kralı 3. Phillip’in kızı Prenses Anne, Fransa Kralı 13. Louis ile evlenip vazgeçemediği çikolatalarını Fransa’daki yeni evi olan saraya taşıyınca bu kez bu değerli lezzetten Fransızların da haberi oluyor haliyle. Prenses Anne’in bu hamlesi çikolatanın Avrupa’ya yayılmasının önünü açıyor. Avrupalı sömürgeci devletler de Afrika’daki koloni ülkelerinde kakao tarlaları kuruyorlar. Buna zaten var olan şeker kamışı tarlalarını da eklersek çikolata içeceği Avrupa’da dev bir sektör haline geliyor. Avrupa ülkelerinde sarayın, soyluların ve aristokratların içeceği olan çikolata, bir dizi üretim tekniği icadı ile günümüzdeki halini alıyor.  Hollandalı kimyager Coenraad Johannes van Houten kakao makinesini icat edince katı çikolata dönemi başlıyor. Von Hauten’in icadı olan makine, kakaonun yağını ayırıyor ve geride kalan tozun başka maddelerle karışımını sağlıyor. Bu sayede katı çikolata üretimi de 1828 yılında üretilen bu makineyle birlikte 19 yıl sonra 1847 yılında İngiltere’de J.S. Fry & Sons isimli bir şirketin fabrikasında üretiliyor. Hal böyle olunca da çikolata üretiminin fiyatı düşüyor ve bu özel lezzet de tüm halkın kullanımına açılıyor. 1879 yılında ise Rodolphe Lindt, kakao yağını kakao tozuyla homojen bir şekilde birleştiren bir makineyi icat ederek üretilen çikolatanın lezzeti ile dokusunda daha kaliteli ve ileri bir seviyeye ulaşıyor.

Dünyada ve Türkiye’de Çikolata Pazarı

1879 yılına kadar içine Sanayi Devrimi’ni de alan çikolata hikayesinin devamı herkesin malumu: Uzmanlaşma, endüstrileşme ve kültür. Çikolata bu yolculukta Meksika’dan başlayıp İsviçre’ye uzanan bir hikayeye sahip. 1800’lü yıllarla birlikte Osmanlı’ya da tıpkı Avrupa gibi önce saray sonra halk şeklinde yayılan çikolata Cumhuriyet dönemiyle birlikte genel sanayileşme içerisinde yapılan yatırımlarla Türkiye’de de oldukça hatırı sayılır bir pazara sahip olmuştur. Bugün Dünya çapında çikolata pazarı toplamı 75 Milyar doların üzerinde. TL karşılığı 250 Milyar Lira gibi bir büyüklükten söz ediyoruz. Türkiye’de ise 5 Milyar TL üzerinde bir pazar büyüklüğü söz konusu. Yıllık toplam üretim ise 250 bin tonun üzerinde. Çikolata ile İsviçre arasındaki bağın rakamsal karşılığına bakıldığında ise Türkiye ile kıyaslayarak bir sonuca varabiliriz. Türkiye’de kişi başına çikolata üretimi 3 -3,5 kg civarında iken İsviçre’de 8,5-9 kg aralığında gerçekleşiyor. Türkiye’de ikramlık çikolatalarının yarısının Ramazan Bayramı’nda tüketildiğini de ayrıca belirtelim.  Gerek Türkiye’de gerekse de dünya genelinde sağlıklı yaşam ile ilgili daha fazla özen gösterilmesi, kakaonun faydasından daha fazla yararlanırken çikolatanın zararlarından uzaklaşma amacıyla bitter çikolata ile şekersiz tatlandırılan çikolatalara ilgiyi artırıyor. Üreticiler de buna uygun ürünler geliştiriyorlar. 

Çikolata ile İlgili Filmler

7 Temmuz Dünya Çikolata Günü’nde kendinizi sevdiğiniz türden çikolatalarla şımartırken bu Dünya gününde bizden de size çikolata ile ilgili film tavsiyeleri gelsin. Bir yandan en sevdiğiniz çikolataları yerken diğer yandan bu filmleri edinerek keyifle izleyebilirsiniz. Dünya Çikolata Günü kutlu olsun. Charlie’nin Çikolata Fabrikası – 2005 – Yönetmen: Tim Burton Bu keyifli animasyonlu filmde başrolde Johnny Depp var. Chocolate – Çikolata – 2000 – Yönetmen: Lasse Hallström En iyi film ve en iyi kadın oyuncu Oscar adaylığına aday gösterilen filmde başrolde Juliette Binoche ve yine Johnny Depp oynuyor. Willy Wonka ve Çikolata Fabrikası – 1971 – Yönetmen: Mel Stuart Bu keyifli filmin yapım tarihi oldukça eski yani hala izlemediyseniz bir şekilde bulup izleyin. Yine Charlie’nin Çikolata fabrikası romanından ilk uyarlama olan filmde baş rolde 2016 yılında kaybettiğimiz usta komedyen Gene Wilder yer alıyor.