Dünyada her 10 dakikada 5 milyon ton çöp açığa çıktığını biliyor muydunuz? Oluşturduğumuz bu atıkların gezegenimize zarar vermemesini sağlamak, hepimizin görevi. Bu amaçla değişik yöntemler geliştiriliyor. Sürdürülebilirlik kavramı ile hayatımıza giren üç adım – precycling, recycling, ve upcycling – bir araya geldiği zaman neden olduğumuz atık miktarını sıfırlamak ve doğal kaynaklarımızı korumak mümkün. Hepimizin bildiği recycle (geri dönüşüm) kavramına artık birçoğumuz aşinayız. Geri dönüşüm girişimi, yeniden değerlendirilme imkanı olan atıkların çeşitli fiziksel ve kimyasal işlemlerden geçirilerek ikincil ham maddeye dönüştürülmesi sonucu tekrar üretim sürecine dahil edilmesini ve bu sayede ham madeye olan ihtiyacın azaltılmasını içeriyor.  Precycling’e göre ise alışverişe çıkmadan önce ihtiyacımız olan ürünlerden hangisinin daha az atığa neden olacağını düşünerek işe başlıyoruz. Bu yolda, elde olan opsiyonlardan hangilerinin diğerlerine göre daha az kirlilik yaratarak çevreye olan zararı azalttığını belirlemek, alışverişte plastik torba kullanmamak için yanımızda kendi bez torba veya filemizi götürmek, ve ambalaj atığını en aza indirmek gibi adımlar atılıyor. Genel olarak bir şeyi satın alırken gerçekten ihtiyacımız olup olmadığını iyice tartmak, belki bir gün lazım olur ihtimali ile hayatımızı gereksiz ürünlerle doldurmamak precycling anlayışının temelini oluşturuyor. Son zamanlarda duymaya başladığımız yeni bir kavram var: Upcycling. Gelin, upcycling’i daha yakından tanıyalım...

Upcycling Nedir?

Türkçe karşılığı ileri dönüşüm ya da yukarı dönüşüm olan upcycling, sürdürülebilirlik bilinciyle denenen yöntemlerden biri. Upcycling yöntemi, geri dönüşümü zor olan maddeleri, orijinal ve çevre dostu ürünler haline dönüştürüyor. Recycling’de geri dönüşüm için tekrar imalat yapılırken, Upcycling’de işe yaramayan eşyalar amacından farklı bir şekilde yeniden düzenlenip işe yarar şekilde kullanımı sağlanıyor. İleri dönüşüm (upcycling), karakteristik değeri bozulmadan esnek, kullanışlı forma geri dönen malzemelerin ömrünce tekrarlayabildiği bir süreç. Upcycling sürecinde, dönüşecek ürünü yeni baştan yapmak için gereken enerjinin yüzde 90'ı tasarruf ediliyor. Upcycling’i geri dönüşümden farklı kılan en büyük özelliği, işlem sonrası elde edilen eşyaların kalitesinin, en az orijinal eşyanın kalitesi kadar yüksek olması. Oysa recycle (geri dönüşüm) sonrası elde edilen çoğu eşya, başta kullanılan malzemeler kadar kaliteli olmuyor. Örneğin, geri dönüşümle yapılan bir kağıdın kalitesi, yeni bir kağıttan düşük oluyor. Daha yaygın olan plastik şişelerin dönüşümünü örnek verelim. Geri dönüştürülen plastik şişeler, bu işlem boyunca plastiğin içine kimyasalların sızma riskinden dolayı bir sonraki kullanımında genellikle yiyecek ve içecek saklama amacından uzaklaşıyor, insan sağlığı açısından daha az tehlikeli amaçlar için kullanılabiliyor. Geri dönüşüm, malzemelerin eninde sonunda atık olmasını engellemek yerine, kaçınılmaz sona varmadan sadece aradaki zamanı uzatıyor. Upcycling yöntemi ise, kullanılmış ürünlerin, daha iyi kalitede veya çevreye daha az zarar verecek şekilde dönüştürülmesini amaçlıyor. Böylece upcycling doğaya verilen zararı önemli ölçüde azaltıyor. Çünkü tüketilen maddelerin yeniden geri dönüşüm halkası içine katılabilmesiyle öncelikle ham madde ihtiyacı azalıyor ve böylelikle insan nüfusunun artışı ile paralel olarak artan tüketimin doğal dengeyi bozması ve doğaya verilen zararı da engellenmiş oluyor. Dahası, yeniden dönüştürülebilen maddelerin tekrar ham madde olarak kullanılması büyük miktarda enerji tasarrufunu mümkün kılıyor. Dünyada ileri dönüşüm yıllardır uygulanıyor ve giderek de yaygınlaşmakta çünkü amaç çöp fikrini ortadan kaldırmak ve atığın doğada kendiliğinden bulunan bir oluşum olmadığı o atığı biz insanların ürettiği gerçeğini çöp üreten her bireye kabul ettirmek. İnsanların bireysellik ve eşsizlik arayışı upcycling hareketinin batılı sanayi ülkelerinde son yıllarda neden bu kadar büyük ilgi çektiğini açıklıyor. Yaratıcılık, el yapımı eşyalar hatta mekanların ve çeşitli yapıların biel dönüştürülerek farklı işlevsellik kazandırılması ve kişilerin kendi işlerini kendilerinin yapmaları (do-it-yourself) bugünlerde hiç olmadığı kadar revaçta.  Upcycling zamanın nabzını iyi yakalıyor. Almanya atıkların değerlendirilmesi konusunda ileri bir noktada.  O kadar ki Berlin’de ünü giderek artan “Upcycling Deluxe” mağazasının sahipleri  bu rüzgarı zamanında yakalamışlar. Kastanien Bulvarı’ndaki dükkanlarında kahve çuvallarından şapkalara, legolardan küpelere, kitaplardan anahtar askılarına ve ambalaj malzemelerinden cüzdana dönüştürülmüş ürünler satıyorlar.  Bu akımla eski şarap fıçısını köpek kulübesine, anneannenin çeyizinden kalma gümüş kaşıkları duvar askılarına ya da eski bilgisayarları posta kutusuna dönüştürenlerin yanında Hollanda'da  eski bir Dominikan kilisesinin kitap evine, 1949'da üretilen eski bir trenin konuta, Gürcistan Hava Yolları'na ait  eski bir Yakovlev 42 uçağının kreşe,  Chicago'daki eski bir kesimhanenin kent çiftliğine dönüştürülerek bina ve yapıların da upcyling yoluyla yaratıcı fonksiyonlar kazandığını da belirtelim.

Upcycling, Hayal Gücünüzü Destekleyen Bir Yöntem

Upcycling yöntemiyle, çok pratik ve kolay çözümler geliştirmek mümkün.Eşyaların karakteristik değerini bozmadan farklı amaçlara dönüştürmek düşüncesi size özgür olanaklar sunuyor. Hayal gücünüzü yakalayan bir yöntemle karşı karşıyasınız. İşte örnekler… Pet şişelerden bot veya sal oluşturabilirsiniz. Eski araba lastiklerini veya eski çizmeleri saksı olarak kullanabilir, içine çiçek dikebilirsiniz. Üzerinize olmayan ya da modelini beğenmediğiniz güzel bir elbisenin kollarını kesip, biraz boyunu kısaltıp zevkinize uygun hale getirebilirsiniz. Şarap şişesi mantarlarını yapıştırarak banyo halısına dönüştürebilirsiniz. Gıda paketlerinin vazodan çerçeveye kadar, dekoratif amaçlı çok değişik ürünler haline getirebilirsiniz.

İleri dönüşüm hareketine katılmak için 5 harika neden:

1.Çöpü azaltması: Gözden çıkardığımız eşyaları çöpe veya geri dönüşüme göndermektense onlara ikinci bir şans verdiğimizde atık miktarımızı azaltmış oluruz. 2.Benzersiz ürünlerin ortaya çıkması: İleri dönüşüm ile yapacağımız eşyalar bizim ellerimizde şekillenir. Dolayısı ile, her seferinde eşi benzeri olmayan bir eşya ortaya çıkar. ileri dönüşüm malzemelerin faydalı ömrünü uzatır. Örneğin; sırt çantası eskidiğinde, parçalanarak bir köpek yatağını doldurmak için kullanılabilir. 3.Tasarruf sağlaması: İleri dönüşüm ile eski tshirtlerden bir banyo paspası elde ettiğimizde, yeni bir banyo paspası almak için ayırdığımız o parayla sinemaya gidebiliriz. Ya da bu parayı tatil için biriktirdiğimiz fona aktarabiliriz. Küçük tutarlardaki tasarrufları yabana atmayın, zaman içinde çoğalarak ciddi kazanımlar elde edebilirsiniz. 4.Gereksiz eşya kalabalığından kurtarması: Eski ve işe yaramaz bir eşyadan kurtulmak her zaman o kadar kolay olmayabilir. Bu eşyaya vakt-i zamanında iyi bir para ödemiş veya sevdiğiniz birinden hediye olarak almış olabilirsiniz. Çöpe atmak için çok büyük, geri dönüşüme göndermek için malzemelerini ayrıştırması zor olan bir eşya olabilir. Bozuk ya da kırık bile olsa bazen kıyamaz ve evde tutmaya devam edersiniz. Bu eşyaları elden geçirip işlevsel ve güzel birer eşya haline getirdikçe, evinizdeki anlamsız eşya kalabalığından arındığınızı göreceksiniz. 5.Terapi etkisi: İleri dönüşüm yaparken aynı zamanda kendinizi mutlu edecek bir hobi ile uğraşmış olursunuz. Hem yaratıcı ve sanatsal bir etkinlik ile ruhunuz beslenir hem de çıkan sonuç ile gururlanırsınız. Evinizde gördükçe sizi gülümsetecek yeni bir nesne belirir; gelen misafirler “nereden aldın?” diye sordukça daha da mutlu eder. Sosyal medyada paylaşıp bir sürü beğeni toplarsınız. Hafta sonu AVM’de bir şeyler satın almak yerine evinde ileri dönüşüm yapmak, anlatacak ve hatırlayacak çok daha keyifli anılar oluşturacaktır. Özellikle geri dönüşümün tam anlamıya gerçekleşmediği ve çöp toplama sıkıntılarının sıklıkla yaşandığı ülkemizde, yaşadığınız alanlardaki çöp fikrini tamamı ile ortadan kaldırmak istiyorsanız, ileri dönüşüm girişimleri ile kendi çözümlerinizi yaratabilirsiniz! Malzeme, yani çöp hazır, tek ihtiyacınız olan biraz yaratıcılık! birbirinden zevkli ürünlerin yaratıcısı olmayı istiyorsanız siz de upcyling akımına katılın.