Birleşmiş Milletler (BM) tarafından belirlenmiş özel dünya günleri arasında her Aralık ayının 3’ünde etkinliği yapılan, önemli bir gün var: Dünya Engelliler Günü. Yine BM üye ülkeleri tarafından 10 – 16 Mayıs tarihleri arası Engeller Haftası olarak kabul ediliyor ve tüm hafta boyunca bu önemli konu ile ilgili etkinlikler düzenleniyor. Dünya Engelliler Haftası hakkında bu yıl Mayıs ayında biz de şu yazıyı, sizlerle paylaşmıştık. Bu ay ise sıra 3 Aralık Dünya Engelliler Günü’nde. 2019 yılına geldiğimizde öncelikle toplumsal yaşam adına, devamında ise birey hakkı ve bu haklara eşit erişim açısından çok önemli olan engellilerin hayatı, halen istenilen seviyede farkındalık yaratmış değil. Şimdi gelin, hem bu farkındalığın nasıl olması gerektiği ile engelli tanımına hem de Birleşmiş Milletler Dünya Engelliler Günü 2019 teması ile ulusal ve uluslararası etkinliklere yakından bakalım.

Engelli Tanımı, Farkındalığı ve Engelsiz Yaşam

Engelli olmanın toplumsal yönden bakıldığında evrensel açıdan bir dezavantajlı durumu olduğunu kabul etmek gerekir. Engelli tanımını doğru yapmak için de engelin ve neye engel olduğunun tarifi de çok önemli. Her dezavantajlı durumun toplumsal açıdan doğru anlaşılmasının ilk kuralı; sorunların ve kavramların tarifinde mutabık kalınması gerekliliğidir. Örneğin daha önce sıkça kullanılan özürlü yerine neden bugün engelli kelimesine geçildi? Engellilerle engelli olmayanların arasındaki ilişkinin toplumsal boyutu, eşitlenmek midir, duyarlı olup yardım etmek mi? Doğuştan engelli olanla sonradan engelli olma halinin geldiği noktanın aynı olması nedeniyle konu, herkesçe öncelikle kendisi açısından değerlendirilmeli mi? Engelli olmanın ele alınışında ağırlık birlikte yaşam mı olmalı yoksa engellerin kaldırılması ve önlenmesinde mi? Buna benzer sorular çoğaltılarak konu derinleştirilmeli, kavram ve tarifler de buna göre sağlıklı yapılmalıdır. Çünkü engellilik hali, an itibariyle kendisini bu kategoride görmeyenleri de birinci dereceden hem kendisi, hem çevresi hem de toplumsal yaşamı açısından sorumlu tutan bir durumdur. Bu yaklaşım, öncelikle engelli farkındalığı yönünden olmazsa olmaz bir durum olarak ele alınmalı. Birleşmiş Miletler, Engelli Kişilerin Hakları Bildirgesi olarak yayınladığı bildirgede engelli tanımını şu şekilde yapmıştır: “Normal bir kişinin kişisel ya da sosyal yaşantısında kendi kendisine yapması gereken işleri, bedensel veya ruhsal yeteneklerindeki kalıtımsal ya da sonradan olma herhangi bir eksiklik sonucu yapamayanlar” Bu tanımda altını çizmek gereken iki taraf var. İlki kendi kendisine yapması gereken işleri yapamayan kısmı. Aslında bunu ihtiyaç halinde kendi başına yapması beklenen, yapmasına bir dış engeli olmamasına rağmen gibi bir yerden düşünebiliriz. Yani kişinin günümüzün sosyal yaşantısında kendi kendisine yetebileceği temel pratiklerin biri veya birden fazlasını bir dış destek olmadan gerçekleştirememesi. Diğer kısım ise doğuştan ya da sonradan kısmı. Burada doğuştan gözleri görmeyen bir kimse ile bir kaza sonucu gözlerini kaybeden birinin gelmiş olduğu noktanın pratikte aynılığı vurgulanıyor. Yani engelli olmak, sabit grubun değil değişken ve herkesin dahil olma potansiyelinin olduğu bir kavram. Bu da konunun sosyal boyutunu öne çıkarıyor. Dolayısıyla engellilerin toplumsal hayatta eşit yaşamı, herkesi doğrudan ilgilendiren bir konudur diyebiliriz. Peki engelsiz yaşam, her alanda mümkün mü? Bu sorunun yanıtı kesinlikle evet. Bu evet yanıtının hayat geçmesi için, tüm dünyada konunun doğrudan muhatapları ile resmi yönetimlerin her düzeyinin, sivil toplum kuruluşları ve bizzat halkın kendisiyle birlikte taleplerin karşılanmasına dönük politikaların geliştirilmesi ve bunun için de teknolojiden yararlanarak engelli olan/ olmayan herkese eğitimlerin verilmesi gerekir. Ulaşımdan sosyal hayata, eğitimden barınmaya ve elbette istihdam ile istihdam koşullarına kadar tüm başlıklarda ekonomik, sosyal ve psikolojik yönleriyle çözümler, bir bütün olarak ele alınmalı ve geliştirilmelidir. Engelsiz yaşam, 21. Yüzyılın insanlık açısından en değerli ve mutlak hedeflerinden biri olmalıdır.

3 Aralık Dünya Engelliler Günü 2019 Teması

Bilindiği üzere Birleşmiş Milletler, özel dünya günleri için her yıl yeni bir tema belirliyor. Son yıllarda bu temalar, BM’nin 2030 sürdürülebilir kalkınma hedefine uygun politikaların gerçekleştirilmesi yönünde oluşturuluyor. Dünya Engelliler Günü 2019 teması da “Engelli Kişilerin katılımını ve liderliklerini teşvik etmek” olarak belirlendi ve 2030 hedeflerine de yine atıf yapıldı. BM, bu konu ile ilgili stratejisini, “Engellileri Dahil Etmek” “Disabilities Inclusion” olarak belirlemiş durumda. Dünya Engelliler Günü 2019 ile ilgili de Genel Sekreter Antonio Guterres: “Birleşmiş Milletler'in örnek olma amacıyla liderlik etmesini ve sizi de Birleşmiş Milletler’in hedeflerine ulaşmaya kararlılıkla ilerlemem için bana katılmaya davet etmek istiyorum.” mesajını verdi. Bu yaklaşımlardan da anlaşılacağı gibi BM, engellilerin hayata dahli amacını, genel bir strateji olarak ele alıyor ve buna dünyada öncülük etmek için çaba harcıyor. Zaten yukarıda da bahsettiğimiz pek çok örnek de engelliler hakkında farkındalığı ve sorunların çözümünü hepimize dayatıyor, çünkü konu hepimizin konusu.

Dünya Engelliler Günü Etkinlikleri

BM, Dünya Engelliler Günü nedeniyle, BM Genel Merkezi’nin olduğu ABD’nin NewYork kentinde bir tam günlük etkinlik düzenleyecek. BM Ekonomik ve Sosyal İşler Bölümü tarafından düzenlenecek etkinliğin konseptinde engellilerin hayatın doğal akışı içine dahil edilmesine yönelik paneller ve konuşmalar yer alıyor. Ulusal çapta ise İstanbul Büyükşehir Belediyesi’nin etkinlikleri dikkat çekiyor. Buna göre kurumdan yapılan açıklamaya göre Dünya Engelliler Günü kapsamında çeşitli etkinlikler düzenleyecek. Engelli bireylerden oluşan koro, 2 Aralık tarihinde Cemal Reşit Rey’de bir konser verecek. Ardından 4 Aralık tarihinde engelli yurttaşlarla spor şöleninde buluşulacak ve son olarak 12 Aralık’ta da Engelliler Günü Yemeği'nde geniş çaplı bir eğlence düzenlenecek. Belediye, 3 Aralık Dünya Engelliler Günü sebebiyle etkinlikleri daha geniş bir takvime yayarak farkındalığı artırmayı amaçlıyor. Ayrıca Ankara Üniversitesi de bu özel gün için geniş katılımlı, akademik bir panel düzenleyecek. 3 Aralık tarihi, engelli çalışanlara tatil mi? Bu sorunun yanıtı da evet. 2002 yılında yayınlanan Başbakanlık Genelgesi’nin ilgili bölümü, bu konuya açıklık getiriyor. Genelgede şu ifadelerle açıklama yapılmış: “Ulusal düzeyde kabul edilen 10-16 Mayıs Sakatlar Haftasının ilk günü ile 3 Aralık Dünya Özürlüler Gününde, özürlülere (engellilere) yönelik faaliyet gösteren Konfederasyon, bağlı federasyonlar ve derneklerin kamu görevlisi olan yönetim kurulu üyeleri ile kamuda görev yapan tüm özürlüler (engelliler), idari izinli sayılacaktır.” Hayat, güzelliklerle engellerin bir ikiliği aslında. Aşılan her engel bir güzelliğe her güzellik de yeni bir engele kapı açıyor. Birey olarak bedenimiz ve aklımızla bir bütün olduğumuz gibi, sosyal olarak da tüm insanlar, bir bütünüz. 3 Aralık Dünya Engelliler Günü’nde bir kez daha engelleri ortadan kaldırıp birlikte engelsiz yaşam için daha çok çaba harcamak ve yeni güzelliklere kapı açmak dileğiyle.