Plancia Magna – Perge’nin Kurucu Kadını

Plancia Magna, Roma Senatörü Marcus Plancius Varus'un ve Herodian Prenses Julia’nın kızıdır. MS 1. ve 2. yüzyılda Pamfilya bölgesinde yer alan Perge Antik Kenti’ndeki yazıtlardan ve halen Antalya Arkeoloji Müzesi’nde bulunan heykelinden dolayı günümüze kadar gelebilmiş bilgileri sayesinde kendisini tanıyoruz.

Plancia Magna’nın Perge’de mi doğmuştur, gerçek bir Anadolu kadını mıdır, yoksa babası Marcus Plancius Varus’un görevi nedeniyle Roma’dan Anadolu’ya mı gelmişlerdir, bunu araştırmak için öncelikle Marcus Plancius Varus’a ait kayıtlara bakmak gerekiyordu.

Araştırmalarıma göre Marcus Plancius Varus 1. yüzyılda Roma İmparatorluğu’nda yaşamış bir Anadolu Roma soylusu olduğunu öğreniyoruz. Baba tarafından ataları aslen Orta İtalya’daki Latium’dan Geç Roma Cumhuriyeti döneminde Anadolu'ya göç etmişler.

Varus, Galatya'da Bilinmeyen Bir Kasabadan Tanınmış Varlıklı Bir Aileden Geliyor

Varus, Galatya'da bilinmeyen bir kasabadan, tanınmış, yerel, varlıklı bir aileden geliyor. Ailesi Galatya'da büyük mülklere sahip. Plancia Magna’nın ailesi Perge'deki seçkinlerin üyeleri olmak için birkaç nesil boyunca öne çıkarak büyük bir servete kavuşmuş. Plancia'nın babası Marcus Plancius Varus, Roma'da Senato üyesi olduğunda praetor pozisyonuna kadar yükselmiş Roma İmparatoru Vespasian'ın (69-79) saltanatı sırasında, Bithynia ve Pontus'un halka açık eyaletinin valisi olarak görev yaptı. Bithynia'nın başkenti İznik’te bulunduğu süre boyunca, Roma Devleti'ni ve kendisini onurlandıran madeni paralar bastırdı.

Roma Senatörü Marcus Plancius ve Ailesi Perge'nin Önemli ve Nüfuslu Bir Ailesiydi

Roma Senatörü Marcus Plancius’un eşi Julia, Perga'daki Antik Yunan Tanrıçası Artemis'in tapınağında hizmet etmek için burada rahibe oldu. Artemis, Perge'nin en önemli tanrıçasıydı. Perge Antik Kenti’nin girişinde Helenistik döneme ait oldukça görkemli bir kapı vardı ve bu kapının girişinde yer alan avluda Marcus Plancius Varus ve Hadrian’ın saltanatı sırasında konsül olan oğlu Gaius Plancius Varus’un isimlerini taşıyan yazıtlı heykel kaideleri bulunmaktaydı.. Kendisinin ve ailesinden bahseden günümüze ulaşan yazıtlardan onların Perge'de varlıklı ve nüfuzlu vatandaşlar oldukları anlaşılmaktadır. Magna, babası ve erkek kardeşinin cömertliği nedeniyle Perge'nin ikinci kurucuları olarak kabul edilirler. Her birine Ktistes veya "Kurucu" onursal unvanı verildi. Fakat Plancia Magna, Anadolu'nun başarılı ve etkili bir kadın örneği sadece bununla sınırlı değildi.

Plancia Magna babasının yaşına Çok Yakın Olan Galius Julius Corcutus Tertullus İle Evlendi

Plancia Magna, Romalı senatör Gaius Julius Cornutus Tertullus ile evlendi. Plancia Magna, Perge’nin önde gelen hamisi ve önde gelen vatandaşı olarak şehre büyük hizmetleri dokunmuştur. Decurio’nun bir üyesi de olan Plancia Magna, muhteşem Perge’nin Helenistik kapılarını finanse ederek restore ettirerek hayırsever unvanına sahip önemli bir kadın olarak tarihe geçti. Kapıların bulunduğu yere at nalı gibi birbirini neredeyse kucaklayacak şekilde Yunan ev Roma tanrılarını tasvir eden bir dizi heykelle süsledi. Şimdi bunu hak edecek neler yaptı, bunların neler olduğunu öğrenelim…

Perge Antik Kenti'nin Tarihi MÖ 1235'de Hititler Kurdular Hatta Biz Bu Tarihlerden Daha Öncesine Dayandığını da Düşünebilmeliyiz

Bu arada şu bilgiyi de buraya eklemekte fayda görüyorum. Perge’nin önemli zamanları MÖ 334 yılında Granikinos Savaşı’nı kazanan Büyük İskender’in Pamfilya Bölgesi’ni Pers yönetimine son vererek bu topraklara sahip olduktan sonra başlayan ve Roma yöneticilerinin tüm Anadolu’daki kentlere atanarak yönettiği kentler olarak tüm bu kentleri değerlendirmek gerekir. Yoksa, Varus ailesi, Perge’de bir dönem yapmış oldukları hizmetler, yardımlar ve yöneticilik güçlerinin getirmiş olduğu itibar sayesinde yazıtlarda yaptıklarını onurlandırmak için her ne kadar şehrin kurucuları olarak onurlandırılmış olsalar da Perge Antik Kenti’ni pek tabii ki Varus ailesi kurmuş ve Perge’nin tüm miladı bu tarihten itibaren başlamış değildir.

MÖ 1235’ten önce “Perge’nin ismi geçen yazıtlardan bir tanesi MÖ 1235’ten hemen önceye tarihlenenmektedir. Metinde şöyle yazar; “Parcha (Perge) şehrinin sahip olduğu bölgeyi Kaštarja (Aksu) nehri sınırlar. Eğer Hatti Kralı Parha Kentine saldırır silah zoru ile egemenliğine alırsa sözü geçen kent Tarhuntašša kralına bağlanacaktır.” Aslında Hititlerin Perge ile çok ilgilenmediği de bu metinden anlaşılabilir. MÖ 13’üncü yüzyılda Perge’nin kurulduğu ve Mopsus, Kalkhas, Riksos, Labos, Machaon, Leonteus ve Minyasas’ın şehrin kurucuları olduğu düşünülmektedir. Bu noktada Perge’nin bir Hitit Kenti olduğu anlaşılır.”[1]

Plancia Magna'nın Perge'de Doğduğu Öne Sürülmektedir

Vespasianus'un saltanatı sırasında. Plancia'nın doğum tarihi bilinmemekle birlikte bazı kaynaklarda Plancia’nın Perge’de doğduğu yazmaktadır. Perge'de Plancia Magna'nın en az beş heykeli ve çok sayıda yazıtı vardı. Plancius'un, ya kardeşi Gaius Plancius Varus ya da oğlu Gaius Julius Plancius Varus olması muhtemeldir. Cornutus, Hadrianus döneminde Roma'da konsolos ve Kilikya valisiydi. Plancia'nın kocası Gaius Julius Cornutus Tertullus (babasından sadece biraz daha genç) MS 100'de Roma'daki Genç Pliny ile konsül olmuştu, ancak serveti görünüşe göre baba tarafından ailesinden geliyordu; oğlunun adına aile adının Plancius Varus'un atipik bir şekilde eklenmesine dikkat çekicidir.

Plancia Magna'ya Ait Yazıtlar Onun: "Şehrin Kızı" "Demiourgos" "Şehrin Kurucusu" "Hayırsever" "Artemis Pergaia" "Diana Pergensis" "Büyük Ana Tanrıça'nın İlk ve Tek Rahibesi" "İmparator Kültü Baş Rahibesi" Unvanıyla Şereflendiriyor

Plancia Magna'ya ait bu yazıtlar, onu doğduğu şehir olan Perge ile yakından ilişkilendirir; Plancia, Perge Antik Kenti’ne yaptığı büyük iyilikler Hadrian (MS 117-138) döneminde yapılmıştır. Çoğunluğu Yunanca olan kapının yuvarlak kulelerinin dışındaki duvardaki bir niş üzerinde duran mevcut heykelinin yazılı kaidesine sık sık “Şehrin Kızı” olarak adlandırılır ve adını flört etmede kullanılan yıllık isimsiz bir sulh hâkimi olduğunu gösteren Demiourgos (“demolar için çalışan, halk”) unvanını taşır. Bunun anlamı ise Plancia Magna’nın zamanın çok yüksek bir kadın olduğunu gösteren onur yazısıdır. Aynı zamanda kentin baş tanrısı Artemis Pergaia'nın rahibesidir. Bir diğer namı da Latince “Diana Pergensis” olarak yazıtlara geçmiştir. “Büyük Ana Tanrıçanın İlk ve Tek Rahibesi” / “İmparator Kültü Baş Rahibesi” olarak anılması, Plancia Magna’nın Pergeliler için ne kadar önemli bir kadın olduğunu gözler önüne sermektedir.

İki yazıtlarda da emperyal kültün bir rahibesi olduğu yazılmıştır. Aynı şekilde heykelinde yer alan imparatorların küçük büstlerinde bezenmiş diademler de yedi emperyal büstlerle rahibin taç resmedilerek simgelenmiştir. Roma İmparatoru Elagabalus'un bronz Kilikya sikkesinde de aynı şekilde onurlandırıldıkları görülmektedir.

Perge'de Önemli Bir Heykelcilik Okulu Olması Aslıda Plancia Magna'nın da İşini Kolaylaştırmış Olmalı

14 Nisan 2020'de "Perge'nin Muhteşem Kadını Gerçek Adını Arıyor" başlıklı bir yazı yazmıştım. Bu yazıyı okuduktan sonra mutlaka onu da okumanızı tavsiye ederim. Perge Antik Kenti'nde çıkartılan eserlerle ilgili yazımı ise bir sonraki paylaşımımda sizlerle buluşturacağım.

Plancia Magna, 119 ve 122 yılları arasında Perge’ye büyük bağışta bulunmuş, Helenistik dönemden kalma ana şehir kapısının büyük yuvarlak kulelerini onartmış ve yeniletmiştir. Bu kapının hemen içine, mermerle kaplı ve heykeller için nişler içeren iki katlı kıvrımlı duvarlar ekleyerek oval bir avlu yaratmıştır. Bunların önünde, bir scaenae frons (bir Roma tiyatrosunda sahnenin arka planı) izlenimi veren iki katlı korint sütunları vardır. Alt nişlerin hepsinde büyük tanrı heykelleri bulunurken, üst nişlerde birkaç tarihi adamla birlikte efsanevi mitolojik figürlerin daha küçük heykelleri bulunmaktadır.

Heykel kaidelerinde Yunanca Plancia Magna'yı bağışçı olduğu yazmaktadır. Üst kayıttakilerin her biri “Şehir Kurucusu” anlamına gelen “istes” olarak adlandırılmıştır. Bunların arasında, her ikisi de çarpıcı bir şekilde “Plancia Magna'nın babası” ve “Plancia Manga'nın kardeşi” olarak adlandırılan Marcus Plancius Varus ve oğlu Gaius Plancius Varus vardır. Böylece Plancia, kentinin mitolojik kurucuları olan Olimpos tanrılarını ve kendisiyle özdeşleştirilen kendi ailesinin üyelerini bir araya getirmektedir. Kocasının ve oğlunun görünüşe göre avluda temsil edilmediğini belirtilmemesi günümüz tarihçileri tarafından ilginç olarak nitelendirilmektedir. Bu heybetli avlunun uzak ucunda, şehre açılan büyük bir üçlü kemer vardır. Burada tanrılaştırılmış Nerva, tanrılaştırılmış Trajan, hayatta kalan karısı Plotina, Trajan'ın tanrılaştırılmış kız kardeşi Marciana, Trajan'ın tanrılaştırılmış yeğeni Matidia (Sabina'nın annesi), hüküm süren imparator Hadrian ve eşi Sabina dâhil olmak üzere Roma imparatorluk ailesinin heykelleri sergilenmektedir. Tyche)

Plancia Magna'nın Roma ve Yunan Tanrılarına Ait yaptırdığı Tüm Heykellerin Kaidelerinde Yer Alan Yazıtların Kemerlerinde "Plancia Magna" Bronz Harflerle "Bağışçı" İlan Edildi

Hem Latince hem de Yunanca yazılmış tüm heykel kaideleri Plancia Magna'yı bağışçı olarak adlandırdı ve kemerin tepesindeki büyük bronz harfler, Plancia Magna'nın bu kemeri şehrine adadığını ilan etti (bu tür adakların çoğu imparatora yapıldığı için alışılmadık bir şekilde). Bu anıtsal kemerde, kadın figürleri erkeklerden çok daha fazladır ve iyi korunmuş İmparatoriçe Sabina heykeli, mevcut Plancia heykeline tam olarak paralel olan geleneksel bir tarzda yapılmıştır. Perge'yi imparatorluk Roma'sıyla birleştirmesinden, Plancia Magna'ya, Plancii ailesine, şehre ve geleneklerine olağanüstü bir onur getirmesinden şehre bu muhteşem kompleksten giren herhangi bir ziyaretçi çok etkilenmiş olmalıdır. Plancia Magna’nın belgelerinden incelediğimizde şu çok net anlaşılıyor ki; siyasal, dinsel ve sosyal amaçlı görevler üstlenmiş, diğer taraftan da Perge Antik Kenti’ni imar etme faaliyetlerini yürüterek bir anlamda bugün belediye başkanı tanımına uyan bir yönetici konumunda önemli bir isimdir.