19 Ekim tarihi, Muhtarlar günü olarak kutlanıyor. En küçük mahalli idare birimi olan mahalle ve köylerin yöneticisi ve halkının temsilcisi olan muhtarlar, esasen günümüzün çağdaş demokrasi ihtiyacı açısından da önemli rollere sahip. 19 Ekim 2015 tarihinde yayınlanan genelge ile Muhtarlar Günü olarak belirlenen 19 Ekim vesilesiyle biz de hem muhtarlık nedir, muhtarın görev ve yetkileri nedir hatırlayalım. Diğer yandan da mahalle – muhtar ilişkisinin nasıl olması gerektiğini tartışalım.

Muhtar Nedir, Muhtarın Yetki ve Sorumlulukları

Ülkemizde elektronik devlet uygulamasına geçilmeden önce muhtarlıklar, ikametgah, nüfus kaydı gibi kişinin temel resmi evrak işlerinde çok aktifti. Ancak artık internet ortamında yer alan bilgiler nedeniyle bu işlemler, kolaylıkla kişinin kendisi tarafından yapılabiliyor. Diğer yandan muhtarların da kendilerine maaş tanımlanan, devlet düzeyinde ağırlanan ve siyaseten daha fazla ilgi gösterilen bir noktaya geldiler. Bu durumun nedenleri ve günümüzün toplumsal yaşamındaki ihtiyaçları açısından mahalle – muhtar ilişkisini ayrıca değerlendirmeye çalışacağız. Ondan önce ise muhtarın en güncel görev ve yetkileri nedir bunları ve muhtarın yöneticisi olduğu diğer idari birimleri gözden geçirelim. Muhtarlar, idari anlamda vali ve kaymakam gibi yetkilere sahip değil yani kendisine bağlı bir kolluk kuvveti ya da kendisinden talimat alacak bir idari yapı bulunmuyor. Muhtarlar, öncelikle mahallelerine ya da köylerine hakim olmalı, olan bitenden, genel toplumsal yaşamdan, büyük çaplı sorunlardan haberdar olmalıdır. Mahallede salgın, bulaşıcı hastalık olması, mahallelinin güvenliğini tehdit eden vakalar ve kişiler, trafik, ulaşım sorunu gibi konuların tespiti ile ilgili birimlere bu konuların çözümü için talepte bulunması gerekir. Dolayısıyla muhtar, valilik – kaymakamlık birimlerinden belediyelere, emniyetten orduya kadar tüm devlet teşkilatları ile temas halinde olmalı ve mahalle/köyün problemlerinin çözümü için ön ayak olan kişi olmalıdır. Bunu yapmak için de muhtarın, mahallesini veya köyünü en güncel şekilde karış karış bilen biri olması gerekir ki bu da günlük sıkı bir çalışma gerektirir. Mahalle muhtarlarının asli görevlerine bakılacak olursa her ne kadar yukarıda belirttiğimiz elektronik devlet ortamından temin edilse de mahallede ikamet eden kişiler için ikametgah ilmühaberi düzenlemek, nüfus kayıt işlemleri için gereken nüfus sureti gibi evrakları hazırlamak, askerlik işlemleri ile ilgili tebligatların düzenlenmesi, vatandaşın talebi halinde yapması gereken işler arasında yer alıyor. Bunların dışında seçmen listelerinin askıya çıkarılması, seçmen kağıtlarının dağıtılması, listelerin son halinin seçim kuruluna teslim edilmesi, mahallede mukim engelli, yoksul ya da kimsesiz yurttaşlara yeşil kart verilmesi için başvuruda bulunmak da muhtarın görevlerindendir. Muhtar, sağlık ocakları ve sağlık merkez kurulları için bedel tespit komisyonlarına da katılarak mahalleyi temsil eder.

Muhtarlar ve İhtiyar Heyeti

Muhtarların yanında ona bağlı çalışan bir de ihtiyar heyeti bulunur. İhtiyar kelimesi yaşlılık anlamına geliyor ki bu anlamdan türeyerek biraz da mahallenin/ köyün ileri gelenlerinin, tecrübeli kişilerinin yönetimde yer alması, önemli konuları karara bağlaması gibi bir alışkanlıktan bu ismi almıştır. Yoksa İhtiyar heyetinin şu anda yaşla bir ilgisi yoktur. Peki, muhtar ve ihtiyar heyeti olma koşulları nelerdir? Öncelikle seçim öncesinde muhtar olma koşullarına bakalım. Muhtar olmak için gerekli koşullar, ilgili yasada şu şekilde verilmiştir: Türkiye Cumhuriyeti vatandaşı olmak, aday olunan mahalle ya da köy sınırları içinde ikamet etmek, 25 yaşını doldurmak, yüz kızartıcı suçlar ile devlet kurumlarında çalışmayı engelleyecek suçları işlememiş olmak ve en az ilkokul mezunu olmak.  İhtiyar heyeti seçimleri ise muhtarlık seçimlerinden ayrı olarak değil beraber yapılır. Yerel seçimlerde muhtar adayları, kendi ihtiyar heyeti listesini de oluşturup beyan eder ve muhtar olmak için gereken koşulların aynısının arandığı koşulları yerine getiren kişilerden yeterli sayıda üyeyi belirleyerek seçimlere katılır. Seçilen muhtar ile beraber onun ihtiyar heyeti de seçilmiş olur. İhtiyar heyeti sayısı köylerde nüfusa göre 8 – 10 – 12 kişi olurken bu sayı mahallelerde 8 olarak belirlenmiştir.  İhtiyar heyeti eski bir kullanım olmakla birlikte şu anda ihtiyar meclisi kullanımı da vardır. İhtiyar meclisinin görevleri ise haftada bir kez toplanarak mahalle ve köydeki işleri görüşmek ve muhtarın yönetimi doğrultusunda bu işlerin organizasyonu ve yapılmasında görev almaktır. Muhtarın icraat yetkileri alanında ihtiyar heyeti de muhtara yardımcı olmak üzere çalışır. Bu noktada ihtiyar meclisi esasen bir mahalle meclisi gibidir ancak mahalleliyle muhtar arasında bir köprü olmak, yapılacak çalışmalarla ilgili gerekli bilgilerin sağlanması ve tavsiyeler vermek de onların görevleri arasındadır. Muhtar ve ihtiyar heyeti, idari olarak İçişleri Bakanlığı’na bağlıdır ve kendileri hakkında her türlü disiplin işlemlerini bakanlık adına vali ve kaymakamlık yürütür.

Mahalle – Muhtar İlişkisi

Muhtarların bugünkü maaş 2000- 2500 TL arasındadır ve devlet tarafından sigorta primleri, görev süresince ödenmektedir. Mahalli idareler seçimi yani yerel seçimlerle iş başına gelen muhtarların, seçim sonrası mazbatalarını aldıktan itibaren görev süreleri 5 yıldır. Muhtar adayları, seçimlere direkt kendi isimleri ile girerler yani siyasi partiler, muhtar adayı gösteremezler. Bu durum muhtarlığı, mahallelinin temsili demokrasi ile doğrudan demokrasi arasında bir geçiş vazifesini sağlayan bir makam haline getirir. Tarafsız ve herkesle aynı mesafede yer alan, devletle halk arasında bir köprü gibi çalışan ve aynı zamanda mahalleli olan yani herkesin tanıdığı bildiği biri olarak muhtarın kendisinin bizzat geliştirebileceği projeler de olabilir.  Muhtar, günlük evrak ve standart işleri için yanına alacağı bir yardımcı sayesinde gün içinde mahalle ve köye zaman ayırarak orada yaşayan tüm kesimlerden insanlarla daha fazla zaman geçirebilir. Bu şekilde muhtarların proje üretmeleri, mahalleliyle birlikte çözümler geliştirmeleri ve bunların hayata geçirilmesi için ilgili devlet birimlerine ya da sosyal kuruluşlara sunum ve taleplerde bulunması mümkündür. Beklenen büyük İstanbul depremi gibi büyük çaplı kent bazlı konularda eğitim, önlem ve eksiklerin tespiti için muhtarlıklar çok önemli bir noktada yer alıyor. Dolayısıyla mahalle ve köylerin günlük hayata dair pek çok sorununun çözümü ve eksiklerinin giderilmesi için hem muhtarlar, kendi inisiyatifleri ile harekete geçebilir hem de belediyeler ve hükümet, muhtarlıkları daha işlevsel kullanabilecekleri iş birliği çalışmaları yapabilirler. Yerellik anlamına gelen muhtarlık, işlevsel ve etkin olarak kullanıldığında her yurttaşın kendisini aktif olarak yönetime katılması, kendi sokağının ve mahallesinin sorunlarının çözümünde rol oynaması açısından günümüzün ihtiyaçlarında önemli bir makamdır. Dünyada başka ülkelerde pek olmayan Muhtarlar Günü’nü 19 Ekim’de kutlayan Türkiye’nin muhtarlarının günü kutlu olsun.