Her yıl 19 Eylül tarihi, ülkemizde Gaziler Günü olarak kutlanıyor. Peki 19 Eylül tarihi, ne zamandan beri Gaziler Günü olarak kutlanıyor ve neden 19 Eylül tarihi seçildi? 19 Eylül Gaziler Günü’nü 2019 yılında bir kez daha kutlarken bu soruların yanıtlarını detaylı olarak verip bu vesileyle Gazi kelimesi ve Gazilik kavramının karşıladığı alanları da değerlendirmeye çalışalım.

19 Eylül Gaziler Günü Ne Zaman Başladı?

TBMM tarafından 27 Haziran 2002 tarihinde alınan kararla Gaziler Günü ve Şehitler Günü tarifi yapılmıştır. Bu kararla 19 Eylül tarihi Gaziler Günü, 18 Mart tarihi de Şehitler Günü olarak kabul edildi. 18 Mart Şehitler Günü ile ilgili yayınladığımız yazılarda da belirttiğimiz gibi 18 Mart tarihini Şehitler Günü olarak seçilmesinin nedeni Çanakkale Savaşı Deniz Zaferi’nin yıl dönümü olmasıdır. 19 Eylül tarihinin önemi de Türkiye Cumhuriyeti’nin kurucu önderi Mustafa Kemal Atatürk’e TBMM (O zamanki adıyla BMM yani Büyük Millet Meclisi) tarafından Gazi unvanının verildiği gün olmasıdır. Sakarya Meydan Muharebesi’ne Meclisin yetkilerini alarak bizzat komutan olarak katılan Mustafa Kemal Paşa, bu savaşın kazanılmasının ardından savaş kazanan generallere verilen Müşir yani Mareşal rütbesi ile savaştan sağ dönenlere verilen Gazi unvanını meclis tarafından almıştır. Bu karar o zaman henüz Cumhuriyet ve aslında yeni devletin kurulmadığı ve uluslararası olarak tanınmayan, diğer yandan da savaşı yöneten Büyük Millet Meclisi tarafından alınmıştır. Karar öncesinde meclise İsmet Paşa (İnönü) ve Fevzi Paşa (Çakmak) tarafından çekilen telgraf şöyledir: “Bizzat muharebe meydanındaki tedbiriyle muzafferiyetin amil ve müessiri olmuş Başkumandan Mustafa Kemal Paşa Hazretlerine, müşirlik rütbesi ile gazilik unvanı tevcihini teklif ve istirham ederiz. Büyük Millet Meclisi’nin bu teveccühünün milletimiz tarafından doğrudan doğruya bütün orduya müteveccih bir eser-i takdir ve taltif olacağı kanaatinde bulunduğumuzu arz eyleriz.” Bir talep ve tavsiye anlamında meclise cepheden gelen bu telgraf sonrasında yapılan görüşmeler sonrasında 19 Eylül 1921 tarihinde Mustafa Kemal Paşa’ya (Atatürk) gazi ve mareşal unvanı verilmiştir. Kurtuluş Savaşı’nın başarıyla sonuçlanması sonrasında ise yine TBMM’ye de Gazi unvanı layık görülmüştür. Yani 19 Eylül tarihi, Gazi meclis tarafından Atatürk’e Gazi unvanının verildiği tarihtir. 

Gazi Nedir? Gazilik Kelime Kökeni ve Gazilik Kavramı

Gazi kelimesi, Arapça kökenli bir sözcüktür. Arapça savaş, baskın, akın, istila anlamına gelen “Gaza” kelimesinden gelir. Gazayı yapan kişi olarak Gazi halinde kullanılır. Pratik kullanımının günümüzdeki izdüşümüne bakıldığında ise bir savaşa aktif olarak ve bizzat katılıp savaş sonrası yaşamına devam eden yani günlük kullanımla “Savaştan sağ dönen” kişilere verilen unvandır. Halk arasında böyle birisine gazi denilirken gazilik kavramının yasal karşılığı da vardır. Bir devletin onayladığı ve tarafı olduğu bir savaşta görev alıp yaşamına devam eden kişiler, yasal olarak gazi tanımına dahil olur ve gazilikten doğan haklardan faydalanır. Savaşın ölümcül bir durum olmasından kaynaklı olarak savaştan sağ dönenlerde sıkça görülen sakatlık, uzuv yitimi ve benzeri hallerden dolayı gaziler için yaralanan, sakat kalan kişi şeklinde bir anlayış da vardır ama bu doğru değildir. Yaralı ve engelli olsun olmasın savaşta görev alıp yaşamına devam eden herkes, gazidir. Gazilik kavramının anlamı fiziksel ve tam karşılık olarak böyleyken savaşın, savunmanı ve mücadelenin türü ile tarifine bağlı olarak manevi anlamları da vardır ancak bu anlamlandırmalar, görece olduğu için kesin bir tanım yapmak elbette zor. 

Ülkemizde Gazilik 

Türkiye Cumhuriyeti tarihinde devletin bizzat onay verip taraf olduğu savaşlar var. Öncelikle bu savaşların hangileri olduğunu hatırlayalım. 1. Dünya Savaşı ile devamındaki Kurtuluş Savaşı, bunların ilkidir. Devamında gerçekleşen 2. Dünya Savaşı’nda ise Türkiye tarafsız kalmış ve muharip olarak savaşa katılmamıştır. Türkiye’nin NATO üyesi olmasından sonra Güney Kore – Kuzey Kore savaşına Türkiye Cumhuriyeti NATO bileşeni olarak asker yollamıştır. Ardından 1974 yılında Türkiye’nin kendi inisiyatifiyle başlattığı Kıbrıs Barış Harekatı vardır. 1990’lı yıllardan bugüne halen devam eden terörle mücadele de askeri kapsamdadır ve buna bağlı olarak Türk Silahlı Kuvvetleri tarafından Irak ve Suriye ülkelerinin kuzeyine yapılan kara – hava sınır ötesi operasyonları söz konusudur. Yukarıda tarifini yaptığımız gazilik kavramının yasal olarak devlet tarafından tanınarak kişinin gazi haklarından yararlanması da Cumhuriyet tarihi boyunca bu savaş ve askeri operasyonlarda bizzat görev alan kişilerin, görevlerinin bitiminde yaşamlarına devam etmelerinden kaynaklıdır. Bu nedenle ülkemizdeki gaziler; Kurtuluş Savaşı Gazileri Kore Savaşı Gazileri Kıbrıs Harekatı Gazileri Terörle Mücadele Gazileri Olarak tanımlanabilir. Bunlara ilave olarak 3 yıl önce 15 Temmuz 2016 tarihinde gerçekleşen darbe kalkışmasına sokakta direnen ve yaşamını halen sürdürenler de 15 Temmuz Gazisi olarak gazilik kapsamında değerlendirilir.

Türkiye’de Gazilik Hakları

Türkiye Cumhuriyeti Devleti’nce şehit aileleri ve gazilere çeşitli haklar ve maaşlar sağlanmıştır. Yukarıda tanımlanan savaşlarda yer almış muharip gazilere tanımlanmış haklar ve ödenekler tanımlanmıştır ve bunlar her yıllar güncellenmektedir. Türkiye’de Gazilik hakları nelerdir diye bakıldığında bunlar; Sosyal Güvenlik, sağlık hizmetleri, ulaşım, eğitim ve özel haklar olarak gruplandırılabilir. Sosyal güvenlik ayağında sosyal güvencesi olmayan gazilere asgari ücret tutarında ödeme ve buna bağlı prim sayesinde emeklilik süreci sağlanırken vefatı halinde bu maaş, %75 oranında gazi kişinin eşine bağlanır. Sağlık hizmetlerinden gazi kimse ücretsiz faydalanırken bu kişinin eşi ile 18 yaşına kadar çocukları ve yüksek öğrenim görüyorsa 25 yaşına kadar ücretsiz faydalanırlar. Bu hakların yanında TCDD hatlarından indirimli ve/veya ücretsiz faydalanma hakkı bulunan gaziler, aynı zamanda belediyeler ile özel şirketlerin de ulaşım hizmetlerinden ücretsiz ya da çok yüksek oranlı indirimler söz konusudur. Bu hakların yanında muharip gazilerinin vefatında askeri tören düzenlenir.

19 Eylül Gaziler Günü Kutlamaları

19 Eylül Gaziler Günü kutlamaları nasıl oluyor? Öncelikle Gaziler Günü’nün resmi bir gün olduğunu hatırlatalım. Belediyeler, sivil toplum kuruluşları, gazi derneklerinin kutlamaları ve mesajlarının yanında resmi olarak da devlet erkanınca başkent Ankara’da Anıtkabir ve Ulus Atatürk Anıtı ile diğer il ve ilçelerdeki ilgili Atatürk anıtlarına çelenk koyma töreni ve İstiklal Marşı eşliğinde göndere bayrak çekilerek saygı duruşunda bulunulması, yasa ile belirlenmiştir. Gaziler dernekleri ve benzer toplumsal oluşumların yapacağı etkinliklere destek olunması da yine yasa ile belirlenmiştir. Yurt savunmasında görev almış ve canlarını bu görev uğruna hiçe saymış başta Mustafa Kemal Atatürk, Kurtuluş Savaşı'ndaki tüm halk ve Gazi TBMM olmak üzere, dünden bugüne tüm gazilerin 19 Eylül Gaziler Günü kutlu olsun diyoruz.