Antalya denilince bugün ülkemizde herkesin aklına turizmin başkenti olduğu gelir. Bununla birlikte yine bu sayfalarda çokça yer verdiğimiz gibi binlerce yıllık bir tarihin de ev sahibidir Antalya. Türk kültüründe de önemli bir yere sahip olan şehir, Selçuklu’dan günümüze var olan el sanatları geleneğinin birçok değerli örneğini yaşatmıştır. 2003 yılında UNESCO tarafından Somut Olmayan Kültürel Miras sözleşmesinin kapsamına alınan El Sanatları Geleneği içinde Antalya’nın yerine bakalım şimdi. Antalya el sanatları nelerdir ve zanaat geleneğinde Antalya’da yaşayan dallar hangileridir? İşte Antalya el sanatları.

Antalya El Sanatları Geleneği

Basit el aletleri ile bilgi ve beceriye dayalı üretim anlamına gelen el sanatları, usta – çırak ilişkisi ile gelişen bir dal. Günümüzün endüstriyel üretim çağında çok daha değerli hale gelen  ve birçok dalı maalesef kaybolmaya yüz tutan el sanatları arasında Antalya kültüründe yer alan kıymetli miraslar da söz konusu.

Bakırcılık

Bakırdan yapılan eşyalar, gerek estetik gerekse de dayanıklılık açısından her daim tercih edilir. Özellikle işlevsel mutfak eşyalarında halen tercih edilen bakır ürünlerin yapılması içinse kökeni çok eskiye dayanan bir ustalıkla maharete ihtiyaç var. Ülkemizin güney yörelerinde gelişkin olan bakırcılık konusunda Antalya’nın da ayrı bir yeri var.  Antalya’daki Demircileriçi ve Elmalı’daki Arasta Çarşısı, bakırcılığın halen devam ettiği özel yerler arasında.

Çeyiz Sandığı Ustalığı

Malum, hayat hızlandı ve her şey artık daha hızlı yaşanıyor. Ancak hal böyle olunca da hayatın bazı değerleri daha kolay tüketiliyor. Hayatın daha yavaş aktığı dönemlere ait bir zanaat ise çeyiz sandığı yapımcılığı. Antalya el sanatları içinde sayılabilecek çeyiz sandığı yapıcılık daha çok ceviz ağacının kullanıldığı, el emeği göz nuru bir zanaat. Ağır ve işlemeli çeyiz sandıkları, bugün Antalya’nın Alanya ilçesinde çokça devam eden bir el sanatı.

Demircilik

Demir ve çelik, günümüzün endüstriyel hayatının temelini oluşturan ve gelişimi ile insanlığa yön veren iki madde. Demiri dilinden anlamak, ona şekil vermek, kullanılabilir hale getirmek ve ondan kullanışlı aletler yapmak ise bilgi, maharet ve güç ister. Bugün Antalya’da Muratpaşa’daki Demirciler Çarşısı, bunun yaşayan örneği konumunda. Kazma – kürekten en küçük ev eşyalarına kadar hayatımızın her alanında kendisine yer bulan demircilik, Antalya ilçelerinden Elmalı, Korkuteli, İbradı ilçelerinde de yaşatılmaktadır.

Kalaycılık

Bakırcılık olur da kalaycılık olmaz mı? Antalya el sanatları ve zanaatları içinde kendisine yer bulan bir dal da kalaycılık. Kalaylama işlemi de bilgi ve tecrübe isteyen bir dal. Bu anlamda Antalya’da kalaycılık bakır kullanımına bağlı olarak devam ederken gezici kalaycılara da rastlamanız mümkün. Antalya ve Elmalı’daki Demirciler çarşısında bakırcılığın değerli örneklerini görürken kalay zanaatının örneklerini de görebilirsiniz.

Kaşıkçılık

Gündelik hayatımızda sıradan bir nesne olarak gördüğümüz kaşık da kendisine ait bir ustalığa sahip. Kaşıkçılık, Antalya el sanatları içinde kendisine ayrı bir yer buluyor. Günümüzde daha çok kullanılan metal kaşıklar yerine Antalya’da oldukça gelişkin olan ormancılıktan dolayı ahşap kaşık ustalığının da önemli bir yeri vardır. Şimşir ağacı ile sandal ağacının çokça kullanıldığı kaşıkların en güzel örneklerine Antalya’nın Akseki ilçesindeki Bademli köyü ile Demre’nin Davazlar Köyü’nde rastlayabilirsiniz. Buradaki ustalar ağacın doğallığından evladiyelik kaşıklar yapmaya devam ediyor.

Bıçakçılık

Madem söz sofra aletlerinden açıldı o zaman kaşıktan bıçağa geçelim. Ancak bu bıçaklar yalnızca sofra ile sınırlı değil. Bıçak denildiğinde çok özel bir ustalıktan bahsetmek gerekiyor ki bıçakçılık esasen tek başına bir yazı konusu. Antalya’da yaşayan zanaatlar arasında bulunan bıçakçılık ise Serik, Kumluca ve Elmalı ilçelerinde yaşamaya devam ediyor. Ormancılık ile demirciliğin önemli bir yer tuttuğu şehirde haliyle el yapımı bıçakçılık da gelişmiştir.  Kumluca ilçesindeki bıçak ustalığında özel olarak Gardıç bıçakçılığı söz konusudur. 

Fığla Bardağı Ustalığı

Antalya’ya özgü bir üretimde şimdi sıra. Antalya’nın Korkuteli ilçesine bağlı Fığla Mahallesi’ne ait bir zanaat Fığla bardağı ustalığı. Suyun sağlıklı ve soğuk bir şekilde korunmasını sağlayan çam ağacından yapılan özel ve büyük bir kap olan  Fığla (Çomaklı) bardağı, bağ – bahçe işlerinde sulama amacıyla kullanılan bir geçmişe sahip. Antalya el sanatları arasında özel bir yere sahip olan Fığla Bardağı, evinizde dekoratif amaçlı olarak kullanabileceğiniz özel bir üretim ve bu ustalık da halen devam ediyor. 

Çalgı Yapımı Ustalığı

Orman ürünleri içinde kendisine yer bulan çalgı yapımcılığı da Antalya el sanatları listesinde özel bir zanaat. Telli, vurmalı, nefesli, yaylı ve Antalya folklorunda önemli bir yeri olan kaşık dansında kullanılan çarpmalı çalgıların hemen hepsi Antalya’da yapılmaya devam etmektedir. Yalnızca ağacın işlenmesi değil sesin en iyi şekilde çıkarılması için türüne göre ayarlarının yapılmasının maharet istediği çalgı yapımı ustalığında bu işi yapanların bir çoğu aynı zamanda yaptıkları çalgıların icracısıdır. Yani hem çalgı yapımından hem de çalgıcılıktan birlikte bahsedilebilir.

Çorapçılık

“Başa çorap örmek” deyimini hatırlatırcasına çorap örücülüğü de Antalya el sanatları ve zanaatları arasında kendisine yer bulur. Aynı anda hem Akdeniz hem de üst kesimlerinde karasal iklimin izlerini taşıyan Antalya’da yün, pamuk, tiftik iplikleri gibi farklı türlerden çorapçılık gelişkindir.

Halı ve Kilim Dokumacılığı

Türk halısı ve halıcılığı, dünya çapında meşhur bir zanaat. Halıcılık içinde Antalya da Döşemealtı ilçesinde üretilen ve yine ulusal üne sahip Döşemealtı halıları ile bilinir. Daha önce Döşemealtı yazımızda da bahsettiğimiz Kovanlık köyü, Döşemealtı halılarının ustalığının sürdüğü yer olmaya devam ediyor. Halı dokumacılığı gibi kilim dokumacılığı da yine Antalya el sanatları arasında gelişkindir. Antalya’nın meşhur kilimleri ise Kaş ilçesinde üretimi yapılan Barak kilimi ile Korkuteli ilçesinde üretilen Alafaradın kilimi olarak sayılabilir. Istar isimli ağaç tezgahlarda kadınların yaygın olarak dokumasını yaptığı kilimler, yalnızca bir zanaat değil ayrı bir yaşam kültürünü temsil eder.

Gılamık Dokumacılığı

Dokumacılık denildiğinde halı ve kilim dışında Antalya’ya özgü bir dokumacılık türü de Gılamık dokumacılığıdır. Gılamık dokumacılığı, Ormana köyünde varlığını sürdüren bir ipekli dokuma türü. Daha çok ev içinde kullanılan masa, sehpa örtüleri ile nevresim üretimi için yapılan gılamık dokumacılığı, ipeğin kullanıldığı özel bir ustalıktır.

Su Kabağı Ustalığı

Su kabağı, Antalya ve Akdeniz’de sıkça bulunan bir bitki. Dayanıklı yapısı ve estetik görünümü ile çok özel bir bitki olan su kabağı, kabak kemane ismi verilen çalgının da hammaddesi. Elbette su kabağı ustalığı, çalgı ile sınırlı değil. Dayanıklı yapısı ile hem süs eşyası hem de ev eşyası olarak kullanılabilen su kabağı, maharetli ustaların elleri ile Antalya’da buluşmaya devam ediyor.

Kaynaklar: http://www.antalyakulturturizm.gov.tr