Antalya Bitki Örtüsü Genel Tanım

Antalya, Anadolu’nun güneyinde, Toroslar ile Akdeniz arasında yer alırken doğal güzelliklerle bitki çeşitliliğine bu denli sahip olmasının nedeni geçmişten gelen tüm jeolojik süreçten bu şanslı konumundan ötürü nasibini almasındandır. Bu süreçte yaşanan tüm kırılmalar ve çanaklaşmalar sonrasında buzul döneminde aşağı kayan formların bu dönem sonrasında Antalya ve çevresinde zengin bir bitki habitatına olanak vermiştir. Akdeniz bölgesinin bitki örtüsü, bilindiği üzere makidir. Peki, maki bitki örtüsü ne anlama gelir? Maki bitki örtüsü 3 ila 5 metre boyunu aşmayan sık bitki örtüsü olarak tanımlanır. Bu bitki örtüsü deniz seviyesinden yaklaşık 600 metre yüksekliğe kadar hakimdir ve yazın kurak sıcaklarına dayanıklı olurken kış aylarında da yeşil kalırlar. Maki bitki örtüsünün türlerine verilecek örnekler arasında sandal, zakkum, delice, yabani çilek, kocayemiş gibi bitki türleri yer alır. Antalya'nın deniz seviyesinden daha yukarılara çıkıldıkça yamaç ormanları olarak anılan karışık ormanlar kendisini gösterir. Ortalama 1200 metre yüksekliğe kadar meşe ağaçları ile kızılçamın yer aldığı bu karışık ormanlarda karacam ve Halep çamı ağaçları da bulunur. 1200 metreden daha yukarı çıkıldığında ise yüksek ormanlar başlar. Daha çok kayın, sarıçam, köknar ağacı gibi türlerin yanında ardıç ağaçlarının da olduğu bu ormanların kuşağında Batı Toroslar bölgesinde de sedir ağaçlarının sıklığı söz konusudur. 2000 metreye kadar devam eden bu ormanlar, yukarı çıkıldıkça seyrekleşir ve boyları kısalırken ortalama 2.300 metreye kadar devam ederek sonlanır. Bu seviyenin üstünde artık dağ çiçekleri, bir başka söylemle Alp çayırları başlar. Bu çayırlar, renkli çiçeklere sahip otların hakim olduğu bir örtüdür. Genel olarak seviye seviye verdiğimiz ve tüm genişliği yaklaşık 950.000 hektar olan Antalya ormanlarında Deve dikeni, Tespih ağacı, Sakız ağacı, Çınar ağacı, Funda, Ladin gibi birçok tür yer alırken Tokuz otu, Çakır dikeni, Krizantem, Kuşkonmaz, Harnup gibi özel çiçek ve ot türleri de yer almaktadır. Yine, Antalya'nın pek çok yerinde doğanın bir mucizesi olan Zeytin ağaçları da bulunur.

Antalya’da Endemik Bitki Türleri

Antalya'nın ve ilişkide olduğu çevrenin genel bitki örtüsünü ve karakterini hatırladıktan sonra şimdi daha detaya inerek Antalya'nın endemik bitki türlerine bakalım. Ancak, bunun için öncelikle, son dönemde ekolojik duyarlılık açısından sıkça duyduğumuz “endemik” kelimesinin anlamını bilmekte yarar var. Yunanca “Endemos” kelimesinden türeyen endemik kelimesi, “O yere ait” anlamına geliyor. Buradan hareketle de endemik bitki nedir? sorusunun yanıtı da “Bulunduğu, yetiştiği yerin dışında yetişmeyen bitki” oluyor. Yani, endemik bitki türleri, bulunduğu yer için özelleşmiş bitkilerdir. Antalya'nın endemik bitki türlerine gelince; bu konuda yapılan çalışmalara göre Antalya’da bitkilerin alt türleri de hesaba katıldığında 840 civarında endemik bitki türü var ve bu sayı İspanya ülkesinde yer alan endemik bitki türü sayısından fazla ve Avrupa’nın toplam tür sayısının %20’sinden fazlaya denk geliyor. Bu rakamlar, yukarıda bahsettiğimiz Antalya’nın genel bitki örtüsü tanımımın gösterişliliğinin yanında endemik bitki türleri açısından ne kadar kıymetli ve korunması gereken bir yer olduğunu gösteriyor.  Bu konuda ATAV ve ANTOK’un yaptığı, çok değerli çalışmalar var. Bu değerli çalışmaların sonuçları hakkında özet bilgiler sunacağız. Öncesinde ise endemik bitki türleri açısından Türkiye’nin de rakamlarına ve buna göre Antalya’nın yerini, ülke bazında da görelim. Türkiye'nin endemik bitki türleri yönünden  değerlendirmesine bakıldığında ülke genelinde 9100’ün üzerindeki bitki türünün üçte biri yani 3300 civarı endemik bitki türüdür. Avrupanın tamamında bu rakamın 4000-4500 civarında olduğu düşünüldüğünde Türkiye’nin endemik bitki türleri açısından ne kadar değerli bir coğrafyada yer aldığı da anlaşılabilir. Bu 3300 civarındaki endemik bitki türlerinin 600-650 sayı aralığında türü Akdeniz bölgesinde kendisini gösterirken bunların 500 civarı Antalya il sınırları içindedir ve 200 adedi yalnızca Antalya iline özeldir. (Yukarıda belirttiğimiz 840 rakamı, endemik bitki alt türleri ile beraber elde edilen değerdir.) Antalya’nın kendi özelinde Türkiye çapında öncü olduğu bu alanda Konya, Mersin, Kayseri illleri de Antalya’dan sonra endemik bitki türü sayısı yönünden zengin olan diğer illerdir.    

Antalya’da Endemik Bitki Türleri Hakkında Yapılan Çalışmalar

Görüldüğü gibi Antalya için endemik bitki türü konusu, oldukça önemli bir yer tutuyor. Akdeniz bölgesinin bu özel şehri Antalya’nın bu alandaki değerine dikkat çekmek ve sürdürülebilirlik açısından Antalya’nın sivil toplum örgütleri tarafından yapılan çalışmalar bulunuyor. Şimdi bu çalışmalara ve onların sonuçlarına bakalım.

 ANTOK – Beşi Bir Yerde Projesi

ANTOK; Antalya Orkidelerini ve Biyolojik Çeşitliliği Koruma Derneği anlamına geliyor. Böylesine özelleştirilmiş bir derneğin varlığı, Antalya halkı ve coğrafyası için bir şans. ANTOK, Antalya’nın endemik türleri yönünden yaptığı “Beşi Bir Yerde” projesiyle bu türler arasında yok olma riski taşıyan 5 türü koruma altına aldı. Çalışmada, Antalya’da yer alan 44 endemik bitki türünün bu riski taşıdığı da vurgulandı. Projenin yürütücülüğünü ve saha çalışmalarını, Akdeniz Üniversitesi Eğitim Fakültesi Biyoloji Bölümü Öğretim Üyesi İsmail Gökhan Deniz, Doç.Dr. Candan Aykurt ve biyomühendis Hüseyin Çağlar İnce, Orman Mühendisi Mehmet Ali Başaran ve Orman Mühendisi Ahmet Kısa yaptı. Proje, ANTOK girişiminde olmakla birlikte Antalya Orman Bölge Müdürlüğü, Akdeniz Üniversitesi Botanik Bahçesi Araştırma ve Uygulama Merkezi ve Doğal Hayatı Koruma Vakfı (WWF Türkiye) Canı Hibe programının destekleri ile gerçekleştirildi. Peki, bu değerli çok değerli çalışma hangi 5 endemik türü koruma altına aldı? Bu türler; Kemer Orkidesi, Olimpos Safranı, Side Canavar Otu, Kaputaş Andızotu ve Kangay ismi verilen bitki türleri.  Yapılan çalışmada korumaya alınan türlerden Side Canavar Otu'nun dünyada yalnzıca Side antik şehirdeki kumul ile Sorgun kumulunda yetiştiği açıklandı. 

ATAV Endemik Bitki Türleri Sergisi

Antalya’yı Tanıtma Vakfı ( ATAV) 2016 yılında Antalya’da gerçekleştirilen EXPO 2016 kapsamında Antalya Uluslararası Havalimanı’nda ICF Airports desteği ile bir sergi açmıştı. Kamunun konuya farkındalığı açısından değerli bir çalışma olan sergide Antalya’nın endemik bitki türleri sergilendi. Yalnızca Lara’da yetişen, endemik bir tür olan Kum Zambağı gibi ilginç biti türlerinin de yer aldığı sergide bitkilerin isimlerini nasıl aldıkları da anlatıldı. Bu anlamda vakfın başkanı Nizamettin Şen, konuyu şu sözlerle anlatmıştı: “Endemik Bitkiler tüm doğal zenginliklerde olduğu gibi bir bölgenin tanıtılması konusunda etkin rol oynarlar. Endemik bitkiler bunu fazlasıyla yaparlar çünkü endemik bitkiler ülkenin geçmişten günümüze isimlerini kendilerine ad olarak da alırlar, Anatolica, Anatolicum, Turcicum gibi ..”