Patara’da Bulunan Likya Yol Güzergâhı Anıtı (Stadiasmus Patarensis) Tarih İçin Büyük Bir Yolculuk - Antalya

Stadiasmus Patarensis Yol Anıtı

Patara’da Bulunan Likya Yol Güzergâhı Anıtı (Stadiasmus Patarensis) Tarih İçin Büyük Bir Yolculuk - Antalya

Patara Antik Kenti

Patara Antik Kenti Fethiye Kalkan arasında Xanthos vadisinin güneybatı ucunda bugünkü Ovagelemiş Köyünde yer almaktadır. Kalkan’a 16 km, Kaş’a 42,5 km olan kent, Kaş Fethiye karayolunun 10. km de Ova Beldesi girişindeki göbekten sahile Patara (Gelemiş Köyü) yönüne dönülerek ulaşılır. Hititçe’de Patar, Likya dilinde Pttara olarak anılan kentin MÖ 8. yüzyılda var olduğu yapılan kazılar sonucu ele geçen somut verilerle kesinleşmiştir ve İskender’in kuşattığı kentler arasında yer aldığı bilinir.

Patara, Roma döneminde de çok önemli bir kent olmuş ve Likya-Pamphilya eyaletlerinin başkentliğini yapmıştır. Likya Uygarlığı ve onun önemli kentlerinden biri olan Patara Antik Kenti anlatmakla bitirilemeyecek tarihi eserleri ve kalıntılarıyla Türkiye'nin dünyaya açılan kapısı olması ve her ferdin üstünde konuşup farklı meslek gruplarının alanlarıyla ilgili projeler ve sosyal çalışmalar yürütülmesi gerekirken, hak ettiği değeri kendi topraklarında görememektedir. Geniş bilgi için bkz.  http://blog.delphinhotel.com/patara-antik-kenti-likya-birligi-antalya/

1992 yılında bir kundaklama sonucu çıkan yangında yazılı birçok bloğa ve bunların bütününde sonradan çok önemli bir anıta rastlandı. Doç. Dr. Fatih Onur’un aktarımına göre, bu bloğun üstünde yapılan çalışmalar sonucunda[1] İ.S. 46 yılında İmparator Claudius’a ithafen diktirildiği devasa bir anıt olduğu anlaşılmıştır. Üç tarafı yazılı olan anıtın ön yüzünde İmparator Claudius’a ithaf yer alırken, diğer yüzlerinde tüm Lykia sınırları içerisinde yer alan yolların ölçüleriyle bir yol listesi sunulmuştur. Anıtın üzerinde tanımlama yapabilmek için herhangi bir veri bulunmamıştır. Anıt üzerinde çalışma yapan arkeologlarımız, anıtın içeriğinden, işlevinden ve mimarisinden edinilen veriler doğrultusunda bunlara itinerarium[2], miliarium[3], stadiasmus[4] ve tabellarium[5] isimleriyle tanımlamış ve çeşitli yayınlarda bu isimleri kullanmışlardır.

Stadiasmus Patarensis Yol Anıtı'nın "A" Olarak Belirlenen Ön Yüzünden Bakın Ne Yazıyor?

Anıtın “A” olarak belirlenen ön yüzündeki ithaf yazısını okurken insanın hakikaten nutku tutuluyor. Metnin tamamı şöyle:

“Drusus’un oğlu Tiberius Cladius Caesar Augustus Germanicus’a, en yüce rahibe, hükümranlığının beşinci yılında, on birinci kez İmparator, vatanın Babası, dördüncü kez Konsüllüğe aday iken, Roma dostu ve İmparatorsever sadık müttefikler olarak Likyalılar kendi uluslarının kurtarıcısına (ithaf ettiler). Çünkü onlar onun tanrısal önsezisi sayesinde ayaklanmadan ve kanunsuzluktan ve eşkıyalıktan kurtarıldılar ve şimdi devlet mekanizması muhakeme yeteneği olmayan halk yığınından (alınıp) en seçkin kişiler arasından seçilen danışma meclisi üyelerine emanet edildikten (ve) bu sayede (Likyalılar), Tiberius Claudius Caesar Augustus’un legatus propraetor’u olan Quintus Veranius aracılığı ile onun (İmparator) tarafından, tekrar kendi vatanlarının efendisi yapıldıktan sonra dirlik ve hukuk işlerinde eşitliğe ve geleneksel kanunlara tekrar kavuşmuş bulunuyor.[6] (Τιβερίωι Κλαυδίωι Δρούσου υἱῶι Καίσαρι Σεβαστῶι Γερμανικῶι, ἀρχιερεῖ μεγίστωι, δημαρχικῆς ἐξουσίας τὸ πέμπτον, αὐτοκράτορι τὸ ἑνδέκατον, πατρὶ πατρίδος, ὑπάτωι τὸ τέταρτον ἀποδεδειγμένωι, σωτῆρι τοῦ ἑαυτῶν ἔθνους, Λύκιοι φιλορώμαιοι καὶ φιλοκαίσαρες πιστοὶ σύμμαχοι ἀπαλλαγέντες στάσεως καὶ ἀνομίας καί λῃστειῶν διὰ τὴν θείαν αὐτοῦ πρόνοιαν, ἀπειληφότες δὲ ὁμόνοιαν καὶ τὴν ἴσην δικαιοδοσίαν καὶ τοὺς πατρίους νόμους, τῆς πολειτείας τοῖς ἐξ ἀρίστων ἐπιλελεγμένοις βουλευταῖς ἀπὸ τοῦ ἀκρίτου πλήθουςπιστευθείσης, δι’ ὃ τῆς πατρίδος ὑπ’ αὐτοῦ ἐπεκρατήθησαν διὰ Κοΐντου Οὐηρανίου πρεσβευτοῦ καὶ ἀντιστρατήγου Τιβερίου Κλαυδίου Καίσαρος Σεβαστοῦ.)

https://www.youtube.com/watch?time_continue=2&v=baDDTTceuQg

 “Roma dostu imparatorsever sadık müttefikler”olarak tanımlanan Lykialılar, Claudius’un Lykia’da bir süredir devam etmekte olan iç savaşı bitirerek, anıtta ifade edildiği şekliyle kendisini isyandan, kanunsuzluktan ve eşkıyalıktan kurtardığını ve “dirliğe, hukuki eşitliğe ve geleneksel kanunlara” yeniden kavuştuğunu ifade etmektedir. Ayrıca Claudius’un Lykia’daki yönetimini “muhakeme yeteneği olmayan halk yığınından” alıp “en seçkin kişiler arasından seçilen danışma meclisine” emanet ettiği de vurgulanmıştır. Bu tip bir meclis üyesi seçimine, Gagai Antik Kenti’nde ele geçen aynı dönemden bir başka yazıtta da işaret etmektedir.

Stadiasmus Patarensis Yol Anıtı Quintus Veranius'un Oluruyla Dikildi

Anıt İ.S. 43 yılında Roma eyaleti yapılan Lykia’nın ilk valisi ve Yunan filozof Quintus Veranius’un oluruyla dikilmiştir. Askeri açıdan oldukça tecrübeli olan vali, Lykia’daki iç savaşın sonlandırılması ve bölgenin eyaleştirilmesi için Cladius tarafından görevlendirilmiş ve 5 yıl bu görevde kalmıştır. Yunan filozof Onasander'ın askeri taktikler üzerine bir kitabı olan Strategikos'u adadığı seçkin bir generaldi .

Myra’nın doğusundaki Bonda Tepesi üzerinde de, Patara’daki anıttan çok kısa bir süre önce dikilmiş olan Claudius Anıtı’nda da yine “imparatorsever ve Roma dostu Lykialılar” Claudius’a, sağladığı “huzur ve yolların yapımı” için teşekkür etmektedirler.[7] Bahsi geçen şiddetli iç karışıklıklar “ölümcül iç çatışmalar” tanımlamasıyla Suetonius (Claud. 25.3) ve “bazı Romalıları da öldürdükleri ayaklanma” ifadesiyle Cassius Dio (60.17,3) tarafından da aktarılmaktadır. Eğer Patara yol anıtının bu ithaf yazıtı tek başına ele geçmiş olsaydı ya da yan yüzler bir şekilde elimize ulaşmamış olsaydı, anıtın üzerinde bir de yol listesi olduğunu asla bilemezdik. Zira ön yüzdeki ithaf yazıtında ne beraberindeki yol listesine ne de genel olarak yol yapımına ilişkin bir veri bulunmaktadır. Bu nedenle ithaf yazıtı ve yol listesinin aynı zamanda yazılmamış olabileceği, anıtın ilk planlandığı zaman yol listesinin planda olmayıp, yan yüzlere yol bilgilerinin yazılmasının daha sonra gerçekleşmiş olabileceği gibi düşünceler de vardır.[8]

Stadiasmus Patarensis Yol Anıtı'nın "B" Yüzünde Yazarlar

Anıtın ithaf yazısına önden bakıldığında sol tarafındaki yan yüzüne verilen  (B) kısmında, önce bir metin, metinin altında da yol listesi başlamaktadır. Bu metinde: "Druos’un oğlu Tiberius Claudius Caesar Augustus Germanius, Yerküre’nin hakimi, tüm Likya boyunca aşağıda ölçüm listesi verilen yolları, kendi legatus proraetor’u Quintus Veranius’un çabalarıyla yapıldı”[9]. (Τιβέριος Κλαύδιος Δρούσου υἱὸς Καῖσαρ Σεβαστὸς Γερμανικὸς ὁ τῆς οἰκουμένης Αὐτοκράτωρ ὁδοὺς καθ’ ὅλην Λυκίαν ἐποίησεν διὰ τὴν Κοΐντου Οὐηρανίου τοῦ ἰδίου πρεσβευτοῦ ἀντιστρατήγου ὑπηρεσίαν ὧν ἐστιν μέτρον τὸ ὑπογεγραμμένον·) yazmakta ve hemen altında da Patara-Ksanthos yolu ve ölçüsü ile yol bilgisi liste halinde devam eder. Listedeki her bir yol bilgisi “a” yerleşiminden “b” yerleşimine (“c” yerleşimi üzerinden) x stadion prensibine göre verilmektedir.

Mesafeler, beş örnek hariç, komşu yerleşimler arasındadır. Bu beş yol örneğinde de, başlangıç ve bitiş noktaları arasında bulunan yerleşimler de verilmektedir. Yolların her zaman kentlerin kendisine kadar değil, bazı durumlarda (örneğin Phellos – Kyaneai – Myra) ana yolun üzerinde ilgili yerleşimin hizasına denk gelen bir noktada olabilecek mansio’lara kadar ölçüldüğü fikrinin aksine,[10] mesafeler doğrudan kentsel alan arasındaki ölçüm işini yansıtmaktadır. Kent merkezlerine uğramayıp, bir yerleşimin teritoryumundan geçen yollarda o yerleşim διά (“üzerinden”; “arasından”) edatı ile verilmektedir. Yani, anıttan bir örnek olarak ἀπὸ Κορυδ[ά]λλων διὰ Ῥοδίας πόλεως [κ]αὶ Μαδαμυσσ[οῦ] εἰς Ἀκαλισσ[ὸ]ν στάδια ϙϛʹ

(C yüzü, sat. 24-25) yol bilgisi “Korydalla’dan, Rhodiapolis ve Madamyssos (teritoryumlarını) geçerek Akalissos’a (götüren yol): 96 stadion” olarak çevrilip, yolun Korydalla kent merkezinden çıkıp Rhodiapolis ve Madamyssos arazilerinden ilerleyerek 96 stadion (yak. 18 km) sonra Akalissos kent merkezine ulaştığı anlaşılabilir. Bu nedenle anıtta adı geçen yerleşimlerin bağımsız kentler olma ihtimali oldukça yüksektir.[11]

Stadiasmus Patarensis Yol Anıtı Nasıl Planlanmış?

Yollar bu şekilde her biri diğerinden bağımsız bir şekilde, belli bir “itinera” (güzergâh) planı gözetilmeden ölçülüp sırlanmıştır. Örneğin ilk kısımlar, Patara’dan Ksanthos’a, Ksanthos’tan Sidyma’ya, Sidyma’dan ismi günümüze ulaşmamış bir başka yere (Kalabatia?) olan yolları sıralarken, sonrasında tekrar Ksanthos’a geçip Pinara’ya ve Tlos’a ulaşan yolları vermektedir. Devamında tekrar Ksanthos’tan bu sefer doğuya yönelip Neisa’ya oradan da Mylias yönüne Khoma’ya olan yolları sıralayıp, hemen akabinde tekrar batı Lykia’ya dönerek Pinara’dan Telmessos’a ve Tlos’a olan yolları göstermektedir.

Ayrıca, orta ve doğu Lykia’daki pek çok yolu saydıktan sonra C yüzünün ortalarında Pygela – Korydalla yolunu verdikten hemen sonra tekrar batıya geçerek Patara – Phellos – Kyaneai – Myra yollarıyla birlikte doğu Lykia’nın diğer kentleri arasındaki yolları vermektedir. En sonda ise Korykos – Phaselis yolunu verdikten sonra ise Kibyra, Laodikeia ve Asia ile ilgili satırlar gelmektedir. Bazı yolların verilmemiş olması da, örneğin Kasaba Ovası çevresi, Mylias ve Kabalia bağlantısı ile Lesei… ve Idebessos arası gibi kentsel bağlantılar, yapılabilecek seyahat planlarını kesintiye uğratmaktadır.[12] Anıtın en az 7 metreyi bulan yüksekliği ve en fazla 9 cm’yi bulan fakat genellikle 5-6 cm boyunda harflere sahip olması da yazıtın rahatça okunabilmesi ya da seyahat amaçlı pratik kullanımı açısından pek kullanışlı görünmemektedir. Bu bağlamda verilen yollar “itinera” (“yol güzergâhları; rotalar”) değildir. Fakat bu yollardan dolaylı olarak itinera çıkarılabilir. İlk etapta akla Itinerarium Antonini, Itinerarium Burdigalense gibi metinler ya da Roma’daki Milliarium Aureum ve Konstantinoupolis’teki Milion gibi tanıdık örnekler gelse de, Patara yol anıtı geleneksel itineraria ile de benzeşmemektedir. Bununla birlikte Patara Yol Anıtı’ndaki gibi metinlerin, daha sonraki itinerarium’lara öncülük etmiş olması da mümkündür.[13]

Stadiasmus Patarensis Yol Anıtı'nın Epigrafik Kaynaklarda da Başka Bir Örneği Yok

Dahası, Patara yol anıtının gerek edebi literatürde gerekse epigrafik kaynaklarda herhangi bir örneği de yoktur. Dolayısıyla bunun gibi nedenlerle anıttaki yol listesinin bir seyahat rehberinden çok[14] eyaletleştirme ve isyan bastırma sürecinde gerçekleşen ve detaylarını tam bilemediğimiz yol yapımı/ölçümü programına ve bunun anıt üzerine işleniş planına işaret etmektedir. Böylelikle bu liste Lykia’nın eyaletleşmesiyle birlikte yapılan yol hizmetlerinin dökümü niteliğinde olup, ayrıca iç çatışmalarda hem kentlerde hem de kırsalda oluşan özellikle ön yüzünde belirtilen isyan, kanunsuzluk ve eşkıyalık gibi güvenlik sorunlarının da tüm ülkede çözüldüğünün, Roma “barış”ının ve aynı zamanda egemenliğinin ülkenin tamamına ulaştığının mesajını yansıtmaktadır.

https://www.youtube.com/watch?v=UjXd1xJjQHk

Anıtta bahsi geçen yolların gerçekten inşa edilip edilmediği de tartışma konusudur. Bilim dünyasında Claudius’un yol inşa ettirmeyip sadece ölçüm yaparak Lykia yollarını resmi cursus publicus’un bir parçası haline getirdiği, böylece de Roma’nın egemenliğinin sembolize edilmiş olduğu, “ὁδοὺς … ἐποίησεν” (“yolları… yaptırdı”) kısmının da “yol inşası” olarak anlaşılmaması gerektiği düşünülmüş, tek başına yolların ölçümünün bile bölgede Roma egemenliğini vurgulamak için yeterli olduğu ifade edilerek her yolun yeni inşa edilmiş olamayacağı dile getirilmiştir.[15] Lykia’nın eyalet yapıldığı İ.S. 43 ve anıtın dikildiği İ.S. 46 yılı arasındaki 3 yıl içerisinde tüm ülkedeki yolların hiç yokken yapılmış olması pek mümkün gözükmemektedir.[16] Yazıtta ὁδοί (“yollar”) sözcüğü için kullanılan ποιέω (“yapıyorum”) fiili genel bir anlam ifade etmektedir. Bununla birlikte yapılan iş kapsamında, C yüzünde 5. satırda Idebessos’tan Kitanaura’ya verilen yolda geçen κατεσκεύασται (“inşa edilmiştir”) sözcüğünden anlaşılacağı üzere inşa faaliyetleri de bulunmaktadır.[17] Bonda Tepesi’ndeki Claudius Anıtı’nda da benzer şekilde “κατασκευὴ τῶν ὁδῶν” (“yolların inşası”) ifadesi geçmektedir. Yapılan yol ölçümleri her bir yol bazında hassas verilmiş olmakla birlikte, mesafeler genel anlamda tüm inşa işini yansıtamaz, çünkü yollar arazide pek çok yerde aynı hat üzerinde ilerlemektedir. Örneğin en çok yol bağlantısının bulunduğu Tlos’a ya da Tlos’tan verilen yollar arasında Ksanthos, Pinara, Telmessos ve Kadyanda yolları bulunmaktadır. Fakat bu yollar arazide birbirinden tamamen bağımsız ya da farklı güzergâhlara sahip olmayıp, büyük ihtimalle Ksanthos Nehri’nden önce birleşmekte ve sonrasında Tlos’a tek bir yol olarak ulaşmaktaydı.[18] Bu da ön planda olan asıl işin ölçüm olduğunu göstermektedir. Ayrıca, Lykia’dan Claudius Dönemi’ne ait tek bir miltaşı bile bilinmemesi de dikkati çeken diğer bir durumdur.

Yol listesinde Lykia’nın üç bölgesinin adı geçmektedir. Bunlar kuzeyde günümüz Elmalı ilçesinin çevresine denk düşen Mylias, doğuda Kemer ilçesinin yak. 10 km kadar batısında kalan Mnarike ve batıda merkezi Göcek’in yak. 20 km kadar kuzey kısımlarına ulaşan Oktapolis bölgeleridir. Liste Lykia dışında kalan ama onunla bağlantılı olan bazı kent ve bölgelerin isimlerini de vermektedir. Yol listesi Lykia içerisinde doğuda son yerleşim olarak Onobara’yı göstermekte, oradan da o dönemde Galatia Eyaleti içerisinde kalan Pamphylia’daki[19] Attaleia’ya yol vermektedir. Kuzeyde Asia içerisinde kalan Kibyra’yı[20] son istasyon olarak verirken, Kibyra ve Laodikeia arasında gerçekleştirilen fakat yazıtın ilgili kısımlarının okunamamasından dolayı tanımlanamayan bir faaliyeti de kaydetmektedir. Batıda Kaunos son kent olarak görünmekle birlikte, yazıtta bu kentle birlikte herhangi bir bölgenin adının geçmiyor olması, bilim dünyasında kentin Lykia’ya dâhil olduğunu düşündürmüştür.[21] Fakat Kaunos’la ilgili kısımları bu açıdan önemli olabilecek ancak hakkında henüz sadece bir ön rapor yayımlanmış olan Andriake gümrük yazıtı[22] ve Patara Yol Anıtı hariç, bu tartışmada kullanılan hiç bir belge Lykia-Pamphylia eyaletinin kurulduğu Vespasianus Dönemi’nden önceye ait değildir ve Kaunos’un Claudius Dönemi’nde Lykia Eyaleti’nde olduğunu kanıtlamaya yetmemektedir. Bu ve benzeri nedenlerle de kentin Lykia içerisinde olmadığı görüşleri de kaleme alınmıştır.[23]

Stadiasmus Patarensis Yol Anıtı'nda Limanların Olmaması Merak Konusu Oldu

Yol listesinde limanların olmaması da merak konusu olmuş ve buna bazı öneriler getirilmiştir. Bir öneriye göre, yollar ekonomik, sosyal ve kamu ihtiyaçları doğrultusunda yapılmamış, bu nedenle askeri öncelik gözetilerek topografya zorunlu kılmadıkça limanlara yol verilmemiştir.[24] Diğer bir öneride ise, limanlara ulaşım deniz yoluyla daha kolay sağlandığından kara yolu bağlantılarını vermeye gerek duyulmadığı belirtilmektedir.[25] Daha farklı bir öneri ise, limanların anıtın dikildiği dönemde polis statüsünde olmadığı yönündedir.[26] Yol listesi incelendiğinde, en azından beş liman yerleşimi olduğu görülebilir: Telmessos, Patara, Gagai, Korykos ve Phaselis. Yazıtta tamamlanan Kalabatia da altıncı olabilir.[27] Fakat anıtın genelinde aynı teritoryum içerisinde kalan iki birim arasında ya da hatta büyük ihtimalle, bir kentin teritoryumunda yer alan bir yerden başka bir yere yol hiçbir zaman verilmemiştir. Dolayısıyla bazı limanların yol listesinde gösterilmemiş olması, çoğunlukla, bu limanların zaten belki de zaten listede yer almış başka kentlerin teritoryumunda olması ve yolların da limanların bağlı bulundukları kentlere zaten verilmiş olmasından kaynaklanmış gözükmektedir.

Stadiasmus Patarensis Yol Anıtı Önce Yan Yüzündeki Atıflarıyla Eşsiz Bir Eser

Bahsedilen yönleriyle ve burada anılamayan diğer özellikleriyle Patara Yol Anıtı, gerek ön yüzündeki ithaf yazıtı, gerekse yan yüzlerindeki yol listesi açısından eşsiz bir eser olup epigrafi tarihi için de çok önemli bir buluntudur. Sadece Lykia’nın tarihi ve antik coğrafyası ve ayrıca Lykialıların Roma ile ilişkileri için değil, aynı zamanda Roma’nın imparatorluk ve güç politikaları ile Roma eyalet yapılanmasını anlamak için de temel bir başvuru kaynağı niteliğindedir. 2004 yılında beri sürdürdüğümüz sistematik yüzey araştırmalarında, yol anıtında verilen yolların ilerlediği hatlar ve bu hatlara iz verebilecek her türlü veri incelenmekte, bunlardan önemli sonuçlar elde edilmektedir.[28] Bu bilimsel yazının kaynakçası (Yazının içerisindeki dipnot bilgilerini de kitaptan bulabilirsiniz).[29]

2004 yılında beri sürdürülen sistematik yüzey araştırmalarında, yol anıtında verilen yolların ilerlediği hatlar ve bu hatlara iz verebilecek her türlü veri incelenmekte ve bunlardan önemli sonuçlar elde edilmektedir. 2004-2009 yılları arasında çoğunlukla Doğu Lykia’da olmak üzere çeşitli bölgelerde araştırmalar yapılmıştı. 2009-2011 arasında Orta Lykia çalışmaları tamamlandı. 2011-2014 yılları arasındaki araştırmalar daha küçük ölçekte olup çoğunlukla Pamphylia ve Güney Pisidia’da sürdü. 2015 yılından itibaren ise araştırmalar Batı Lykia’da devam etmektedir.

2004 yılında Prof. Dr. Sencer Şahin tarafından başlatılan yüzey araştırmaları, Şahin’in vefatından sonra Prof. Dr. Eda Akyürek Şahin başkanlığında yürütülmeye devam edilmiştir ve devam etmektedir. 2015 ve 2016 Ekipleri şu şekildedir.;

2016
Bakanlık Temsilcisi: Gülnur Çekmeceli
Prof. Dr. Eda Akyürek Şahin (Araştırma Başkanı; Akdeniz Üniversitesi)
Doç. Dr. Fatih Onur (Akdeniz Üniversitesi)
Yrd. Doç. Dr. Mehmet Alkan (Karamanoğlu Mehmetbey Üniversitesi)
Yrd. Doç. Dr. M. Ertan Yıldız (Akdeniz Üniversitesi)
Arş. Gör. Hüseyin Uzunoğlu (Akdeniz Üniversitesi)
Arş. Gör. Fatma Avcu (Akdeniz Üniversitesi)
Yadigâr Doğan (MA, Akdeniz Üniversitesi)
Selda Yeni (MA, Akdeniz Üniversitesi)
Yiğit Emre Kaan Yılmaz (Akdeniz Üniversitesi)
Fırat Çelebi (Akdeniz Üniversitesi)

2015
Bakanlık Temsilcisi: Egemen Batu Varol
Prof. Dr. Eda Akyürek Şahin (Araştırma Başkanı; Akdeniz Üniversitesi)
Assoc. Prof. Fatih Onur (Akdeniz Üniversitesi)
Yrd. Doç. Dr. Mehmet Alkan (Karamanoğlu Mehmetbey Üniversitesi)
Yrd. Doç. Dr. M. Ertan Yıldız (Akdeniz Üniversitesi)
Arş. Gör. Hüseyin Uzunoğlu (Akdeniz Üniversitesi)
Arş. Gör. Fatma Avcu (Akdeniz Üniversitesi)
Yadigâr Doğan (MA, Akdeniz Üniversitesi)

Yazının tamamı alıntı ve kaynaktır. Tüm emeği geçenlere teşekkür ederim.

Silvan Güneş

Biyografi Yazarı

Alıntı & Kaynak & Fotoğraglar:

*ONUR, Fatih, https://www.academia.edu/24033887/Parerga_to_the_Stadiasmus_Patarensis_17_A_Correction_to_the_Course_of_the_Road_between_Xanthos_and_Neisa

https://www.wikiwand.com/en/Claudius

http://F. Onur, Parerga to the Stadiasmus Patarensis (17): A Correction to the Course of the Road between Xanthos and Neisa, 212-224.

[1] (Şahin 1994; Işık – İskân – Çevik 2001; Şahin – Adak 2004; Şahin – Adak 2007; Şahin 2014) blokların ait olduğu yapının Lykialıların İ.S. 46 yılında İmparator Claudius’a ithafen diktirdiği devasa bir anıt olduğu anlaşılmıştır.

[2] Işık 1994: 254

[3] Işık – İşkan – Çevik 2001

[4] Şahin – Adak 2007; Şahin 2014

[5] Salway 2007: 195-196

[6] Çeviri: Şahin, 2014, 42

[7] Marksteiner – Wörrle 2002

[8] Salway 2007: 195

[9] Çeviri: Şahin, 2014, 42

[10] Şahin 2014: 25 ve 123.

[11] Tietz 2003: 276 dn. 207; 292; Schuler 2007: 77; Schuler 2010: 81 dn. 79.

[12] krş. İşkan, şurada: Işık – İşkan – Çevik 2001, 30; Şahin 2014, 23.

[13] İşkan, şurada: Işık – İşkan – Çevik 2001: 20; Şahin 2014: 20.

[14] Salway 2007: 195.

[15] Biagi 2008: 306-307; Rousset 2013: 68-70; Polla – Rinner 2009: 85-86.

[16] Lebreton 2010: 67-74.

[17] krş. İşkan, şurada: Işık – İşkan – Çevik 2001: 28-29 ve 50.

[18] Şahin 2014: 25; Ksanthos Vadisi’ndeki kesişmeler için bkz. Rinner 2009a, ayrıca bkz. Rinner 2009b: 226-227 ve Harita VIII.6.

[19] Brandt 1992: 98; Özdizbay 2008: 861; Şahin – Adak 2007: 85-93; Onur 2008: 65; Şahin 2014: 84-93.

[20] Corsten 2007.

[21] Marek 2006: 101, 188-189; Takmer 2007; Marek 2011; Adak – Wilson 2012: 13-14.

[22] Takmer 2007.

[23] Şahin – Adak 2007: 93 ve 291; Şahin 2013a; Şahin 2014: 423.

[24] Şahin 2014: 25; krş. İşkan, şurada: Işık – İşkan – Çevik 2001: 47.

[25] Mittenhuber 2009b: 62; ayrıca bkz. Polla – Rinner 2009: 85-88.

[26] Schuler 2010: 81 dn. 79.

[27] İşkan, şurada: Işık – İşkan – Çevik 2001: 32; Şahin 2014: 137-141.

[28] Şahin 2008; Şahin 2009; Takmer 2010; Şahin 2010a; Şahin 2010b; Şahin 2011; Onur – Alkan 2011; Uzunoğlu – Taşdelen 2011; Alkan 2011a; Alkan 2011b; Şahin 2013a; Şahin 2013b; Takmer – Oktan 2013; Onur – Oktan 2013; Takmer – Alkan 2013; Uzunoğlu – Taşdelen 2013; Onur 2015

[29] F. Onur, Patara Yol Anıtı / «The Monument of Roads» at Patara, şurada: H. Işık – E. Dündar (edd.), Lukka’dan Likya’ya: Sarpedon ve Aziz Nikolaos’un Ülkesi/From Lukka to Lycia: The Country of Sarpedon and St. Nicholas, Yapı Kredi Yayınları Anadolu Uygarlıkları Serisi 5, İstanbul 2016, pp. 570-577.

Stadiasmus Patarensis ile ilgili ileri okuma yapmak isteyenlere ise yapılan şu yayınların büyük faydası dokunacaktır.

Kitaplar;

  1. Şahin – M. Adak (edd.), Likya İncelemeleri I, İstanbul 2002.
  2. Şahin – M. Adak, Stadiasmus Patarensis. Itinera Provinciae Lyciae, İstanbul 2007.
  3. Şahin, Stadiasmus Patarensis. Likya Eyaleti Roma Yolları, İstanbul 2011 (Kitapçık).
  4. Şahin, Stadiasmus Patarensis. Likya Eyaleti Roma Yolları, İstanbul 2014.

Makaleler;

  1. Ş. Şahin, Ein Vorbericht über den Stadiasmus Provinciae Lyciae in Patara, Lykia I, 1994, 130-137.
  2. Adak – S. Şahin, Das römische Strassen- und Siedlungssystem in der lykischen Milyas, Gephyra 1, 2004, 67-83.
  3. Şahin – M. Adak, Das römische Strassen- und Siedlungssystem in der lykischen Milyas (Elmalı Plateau), şurada: “Alle Wege führen nach Rom .”. Internationales Römerstrassenkolloquium Bonn 25-27.6.2003, hrsg. v. Landschaftsverband Rheinand, Rheinisches Amt für Bodendenkmalpflege, Pulheim Brauweiler 2004 (Materialien zur Bodendenkmalpflege im Rheinland 16), 87-100.
  4. Şahin – M. Adak, Stadiasmus Patarensis. Ein zweiter Vorbericht über das claudische Straßenbauprogramm in Lykien, şurada: R. Frei-Stolba (ed.), Siedlung und Verkehr im römischen Reich. Römerstraßen zwischen Herrschaftssicherung und Landschaftsprägung. Akten des Internationalen Kolloquiums zu Ehren von H. E. Herzig von 28. und 29. Juni 2001 in Bern (Bern 2004), s. 227-282.
  5. Takmer, Two Milestones on the Road from Myra to Limyra, Gephyra 1, 2004, 107-117.
  6. Şahin, Die Bauinschrift auf dem Druckrohraquädukt von Delikkemer bei Patara, şurada: C. Schuler (Ed.), Griechische Epigraphik in Lykien. Eine Zwischenbilanz. Akten des internationalen Kolloquiums München, 24.–26. Februar 2005. Denkschriften der phil.-hist. Klasse 354 Ergänzungsbände zu den Tituli Asiae Minoris 25, 2007, 99-109.
  7. Şahin, Zwei Holzfäller und der Wald in der Kartapis bei Neisa, şurada: Gephyra 4, 2008 [2009], 37-46.
    Türkçe ÇeviriS. Şahin, Neisa’daki (Lykia) Kartapis Ormanı’nın İki Tahtacısı, şurada: N. Eda Akyürek Şahin – B. Takmer – F. Onur (edd.), Eskiçağ Yazıları 1 [AKRON 1], İstanbul 2012, 1-12.
  8. Şahin, Kragos Oros, Titanis Petra und der Apollontempel von Patara. Lokalisierungsversuche in der historischen Geographie Lykiens, şurada: E. Olshausen – V. Sauer (Edd.), Die Landschaft und die Religion. Stuttgarter Kolloquium zur Historischen Geographie des Altertums 9, 2005 (Geographica Historica Band 26), 2009, 337-352.
    Türkçe ÇeviriS. Şahin, Kragos Oros, Titanis Petra ve Patara Apollon Tapınağı: Lykia’nın Tarihi Coğrafyası’na İlişkin Bir Lokalizasyon Denemesi, şurada: N. Eda Akyürek Şahin – B. Takmer – F. Onur (edd.), Eskiçağ Yazıları 3 [AKRON 3], İstanbul 2012, 1-28.
  9. Şahin, Parerga zum Stadiasmus Patarensis (1): Überlegungen zur Strecke 3 von Sidyma nach Kalabatia, Gephyra 6, 2009 [2010], 101-112.
  10. Takmer, Stadiasmus Patarensis için Parerga (2): Sidyma 1. Yeni Yazıtlarla Birlikte Yerleşim Tarihçesi, Gephyra 7, 2010 [2011], 95-136.
  11. Şahin, Parerga zum Stadiasmus Patarensis (3): Die Inschrift von Köybaşı in Zentrallykien, Gephyra 7, 2010 [2011], 137-152.
  12. Şahin, Parerga zum Stadiasmus Patarensis (4): Mikron Oros Akarassos in Milyas, Gephyra 7, 2010 [2011], 153-160.
  13. Şahin, Parerga zum Stadiasmus Patarensis (5): STR 59 und Daseia von Bonda, Gephyra 8, 2011, 55-63.
  14. Onur – M. Alkan, Parerga to Stadiasmus Patarensis (6): Route 54 (Patara – Phellos) and New Inscriptions, Gephyra 8, 2011, 64-80.
  15. Uzunoğlu – E. Taşdelen, Parerga to Stadiasmus Patarensis (7): New Inscriptions from the Territory of Phellos, Gephyra 8, 2011, 81-98.
  16. Alkan, Parerga to the Stadiasmus Patarensis (8): On the named places in the journeys of sacrifice recorded in the Vita of Saint Nicholas of Holy Sion, Gephyra 8, 2011, 99-124.
    Türkçe Çeviri: M. Alkan,  Sionlu Nikolaos’un Kurban Töreni Ziyaretleri, şurada: N. E. Akyürek Şahin – B. Takmer – F. Onur (edd.), Eskiçağ Yazıları 1 [AKRON 1], İstanbul 2012, 115–156.
  17. Alkan, A Re-examination of the Sarcophagus Inscription at Turant Asarı, MJH I/1, 2011, 33-41.
  18. Adak – M. Wilson, Das Vespasiansmonument von Döşeme und die Gründung der Doppelprovinz Lycia et Pamphylia, Gephyra 9, 2012, 1-40.
  19. Şahin, Nochmal über die Lykiarchie, Gephyra 9, 2012, 119-123.
  20. Şahin, Parerga zum Stadiasmus Patarensis (9): Kaunisch-lykische Frage, Gephyra 10, 2013, 32-37.
  21. Şahin, Parerga zum Stadiasmus Patarensis (10): Teimarchi aus Ameai, Gephyra 10, 2013, 38-49.
  22. Takmer – M. Oktan, Parerga zum Stadiasmus Patarensis (11): Die Lykische Stadt Neisa, Gephyra 10, 2013, 50-93.
  23. Onur – M. Oktan, Parerga zum Stadiasmus Patarensis (12): The routes 56-57: Phellos – Kyaneai – Myra, Gephyra 10, 2013, 94-105.
  24. Takmer – M. Alkan, Parerga to the Stadiasmus Patarensis (13): The road system in the mountainous area of Alacadağ in central Lycia and the roads indicated in the Vita of Nicholas of Sion, Gephyra 10, 2013, 106-120.
  25. Uzunoğlu – E. Taşdelen, Parerga to the Stadiasmus Patarensis (14): Die Strecken 35 (Arykanda – Ameai) und 37 (Arykanda – Lesei-), Gephyra 10, 2013, 121-131.
  26. Onur, Parerga to the Stadiasmus Patarensis (15): The Road Network around Kasaba Plain, Gephyra 12, 2015, 89-109.
  27. Onur, Parerga to the Stadiasmus Patarensis (16): The Roads, Settlements and Territories, Gephyra 13, 2016, 89-118.
  28. * (Zafer takı Fotoğraf) https://gezginsitesi.com/patara-antik-kenti-2020-nerede-hikayesi-giris-ucreti/
  29. * https://www.trthaber.com/haber/yasam/pataradaki-deniz-feneri-asirlar-sonra-yeniden-isik-verecek-481391.html
07.07.2021