Side Antik Kenti’nde Düzenlenen Agonlar / Festivaller

Anadolu’nun Güneyinde, verimli Pamphylia Ovasının en doğusunda yer alan Side Antik Kenti hakkında daha önce genel bir bilgi vermiştim. Side, yani bu topraklara henüz Yunan ya da Romalılar dahi gelmeden önce, şehri kuran gerçek Anadolulu sahiplerinin “nar” anlamına gelen, bu ismi koymasıyla başlar bu öykü. Her ne kadar batılı arkeologlar Side’nin en eski tarihine ait kalıntılardan çıkan yazıları, Hint-Avrupa olarak tanımlamanın ötesine götürememiş olsalar da, bu yanlı tanımlamalara takılmadan, konunun daha derin araştırılması sanırım objektif tarihçilerin ve dil bilimcilerin işi olacaktır.

Side Antik Kenti Semai İnsanların Tanrılara İnandığını Anadolu Halklarının İse Kadın Tanrılara İnandığını Biliyor musunuz?

Semai dinlerden önce insanların tanrılara inandığını, özellikle Anadolu halklarının kadın tanrılara inandıklarını ve bunların içinden en güçlülerin Kybele olduğunu biliyor musunuz? Kybele kültü her şehirde karşımıza başka bir tanrıça ismiyle çıkmaktadır. Bu konular iyi anlaşılmadan bugünkü inanç anlayışımız ve bunların köklerinin nereden geldiğini de anlayamayız. O nedenle, dönemleri işlemeden önce, inanç yapısını ve insanların neye inandıklarını tam olarak ortaya çıkartmalı, nasıl yaşadıkları konusunda ortaya koyacağımız deliller ve yetmediğimiz yerde tahminlerle şehirlerin gerçeğe yakın hikâyelerini ortaya koyabilmeliyiz. 

Side Antik Kenti Tiyatrosu'nda Apollon'un İsmi Kaset Kabartmalarında Yer Almaktadır

Side Antik Kenti’nde yapılan kazılarda Apollon'un ismi, antik tiyatronun kaset kabartmalarında, Athena'nın yanında ikinci tanrı olarak yer almaktadır. Sideliler tanrı Apollon'u "Apollon Sidetes" in isimlendirerek, onu şehir kurucusu ve ata babası olarak belirtmişlerdir. Bu durum, Apollo'nun kökleri çok eskiye dayanan eski baş tanrıya kadar giden yerel bir tanrı ile birleşmiş olması olasılığını güçlendirmektedir. Tarım tanrısı ve Bereket tanrısı olan Demeter ve Zeus'a da tapan Sideliler, “Agon Mystikos" Bayramı'nda Dionysos'a da tapınırlardı. Dionysos tapınmalarına Side anıtlarında sıkça rastlanmaktadır. Dionysos kültünün en önemli yapısı olan Side Antik Tiyatrosunda, tanrının hayatı scaende frons frizinde yer aldığı gibi, kaset kabartmalarına da işlenmiştir.

Side Antik Kenti Pamphylia'nın En Önemli Liman Kentidir

Pamphylia’nın önemli bir liman kenti olan Side’de düzenlenen agonistik festivali, İmparatorluk Dönemi’yle birlikte organize edilmeye başlanmıştır. Peki agon nedir diye soracak olursanız, Agon, (1. Yarışma): antik tiyatroda, tragedya ozanları, oyuncular ve dithyrambas koroları ya da sanatçılar, ezgiciler, yazarlar ve oyuncular arasında yapılan ve değerlendirme ile sonuçlanan yarışmalardır. Diğer 2. Anlamı ise çatışma demektir. Yani: Antik Yunan komedyasında düşünceleri birbirine karşıt olan iki oyun kişisinin tartışmaya girdiği bölümdür. Yunan tragedyasında, savsöz ve karşı savsözün öneri ve karşı önerinin, yanıt ve karşı yanıtın, atışma biçimi içinde yer olduğu söz kapışması sahnesidir. Side’de tamamen birinci anlamda, yani sanatçıların yarıştığı bir Agon söz konusuydu ve agonların büyük bir bölümü, müziksel ve sportif alanlarda yapılmaktaydı. Bu agonların finansörleri, kentin ileri gelen zengin hayırseverleriydi. Kazılar sırasında çok sayıda agonistik yazıta rastlandı. Ve bunlar incelendiğinde görüldü ki Side festivalleri tarihine, statüsüne ve programına göre oldukça çok sayıda düzenlenen festivaller, kendi dönemi içinde Side’yi adeta parlayan bir yıldız yapmıştı.

Side Antik kenti'nde Agonlar Ekonomik ve Siyasi Nedenlere Bağlı Olarak İsim Değiştiriyor

Side’deki bazı önemli agonlar, ekonomik ve siyasi nedenlere bağlı olarak isim değiştirmişti. Ayrıca kentte daha düşük para ödüllü yarışmaların yapıldığı da söz konusuydu. Helenlerin hemen hemen tüm yerleşim yerlerinde yüksek prestijli agon düzenlemek onların bir geleneğiydi. Ele geçirilen çok sayıda yazıt, artık arkeologların bu konuya eğilmelerine ve antik kentlerdeki yaşam hakkında verilerden yola çıkarak varsayımlarda bulunmalarına olanak sağladı. Kendi en önemli prestij kaynağı konumundaki agonistik festivallerin isimleri sırayla; Pythia, Agon Phoibeios, Agon Apollonios, Olympia, Agon Mystikos ve daha düşük standartlardaki para ödüllü yarışmalar sayılabilir. Side’de bunun dışında ekümenik (uluslararası) festivaller de yapılmaktaydı. Bunların içindne en önemlilerinin Pythia olduğu, hem yazıtlarda hem de kent sikkelerinde rastlanan önemli belgelerdir. Uluslararası, prestijli bir festivale ev sahipliği yapabilen Side’nin, kendi dönemi içinde eriştiği siyasi ve ekonomik zenginliğin, gücün boyutlarını gözler önüne sermektedir. Antik Çağ’ın en önemli kentleri arasında yer alan Delphi Antik Kenti’nde, Apollon adına düzenlenen agonlar, çok geçmeden Hellen-Roma dünyası sınırları içerisinde, pek çok yerde geleneksel bir havaya bürünerek kutlanmıştır. İmparator Elagalabus M.S. (218-222) tarafından Antoneineia Pythia adıyla Roma’da düzenlenmiş, benzer şekilde birçok Anadolu şehirlerinde de versiyonları yapılmıştır. Fakat bu festivallerin Delphi dışında kentler tarafından düzenlenmesi, oldukça uzun bir izin ve yazışmaya tabiydi. Bu kopya edilen bütün agonlar için geçerliydi. Benzer prosedürün oyunlarını düzenleyen Side için de bu durum söz konusuydu.

Side Antik Kenti'nde Agonlar Statü ve Derece Açısından Orijinalinden Daha Düşük değerdeydi

Taklit edilen agonlar statü ve derece açısından orijinalinden daha düşük değerdeydi. Kente sağladığı avantajlar politik prestij, reklam, gibi unsurlar göz önüne alındığında, azımsanmayacak bir kazançtı bu. Bu tür agonlarda yarışmacıların başarılarına göre verilen ödüller ve imtiyazlar, imparatorluğun her köşesinde birçok ünlü atlet ve sanatçıyı organizasyonun yapıldığı kente çekiyordu. İlgili kent bir anlamda fuar merkezine dönüşürken, buradan sanatçılar da ünlerine ün katıp paylarına düşeni alıyorlardı. Bu nedenle Side ile Delphi’nin ilişkileri de bu alışveriş sayesinde güçlü bir konumdaydı. Bugün Side halen turistik bir memlekettir, fakat tarihte yaşadığı o görkemli festivallerle bugünün festivallerini karşılaştırma imkanı olsaydı, hangisini izlemeyi tercih ederdiniz bunu bilemiyorum... Silvan Güneş Biyografi Yazarı https://www.youtube.com/watch?v=AoHrmPALRmQ Alıntı & Kaynak & Fotoğraflar http://www.academia.edu/5086453/Sidede_Agonistik_Festivaller

07.07.2021