Türkiye Cumhuriyeti’nde kutlanan bayramlardan ve özel günlerden en eskilerinden biridir Kabotaj Bayramı. Bayram uzantısı ile kutlanan özel günler genellikle milli ve dini günler olurken Kabotaj Bayramı, bu anlamda ayrılır. Her yıl 1 Temmuz günü kutlanan Kabotaj Bayramı, halkın genelinde kutlaması ve tarihi itibariyle bilinirken içeriği ile anlamı konusunda hem kafa karışıklığı hem de eksik bilgiler bulunmaktadır. Kabotaj kelimesinin anlamı ile Kabotaj Bayramı kutlamasının tarihselliğine bakarken Türkiye’de Kabotaj Bayramı bu yıl nerelerde ve nasıl kutlanacak bakalım istedik.

Kabotaj Nedir?

Kabotaj Bayramı kutlamaları ve bayramın tarihselliğine bakmadan önce Kabotaj kelimesinin anlamı ile kelime kökenine bakmakta yarar var. Öncelikle Kabotaj, egemen bir devletin kendi sınırları içindeki kıyıları boyunca liman ve iskeleleri arasında gemi işletme işi yapması anlamına geliyor. Bir başka şekilde söylemek gerekirse bir ülkenin kendi sınırları içinde deniz ticareti yapma hakkı denilebilir. Fransızca “Cabotage”  kelimesinden gelen Kabotaj, orijinal dilde “Kıyı denizciliği”, “Geminin burnunu kerteriz alarak limandan ayrılması” anlamlarına sahiptir. Buradan gelen anlamıyla Türkçedeki Kabotaj kullanımı örtüşür.  Kelimenin anlamı öğrenildiğinde sıradan bir durum olduğu düşünülebilir ancak denizcilikte, bir ülkenin limanlarının uluslararası deniz ticaretine açılması kadar kendi iç limanlarında deniz ticareti yapması da ayrı bir öneme sahiptir. Özellikle 19. Yüzyılın sonlarına kadar devletler arası yaşanan savaşlar, sınırların sürekli değişimi ve egemenlikler üzerine yapılan antlaşmaların yenik olan devlet açısından ağır sonuçlar doğurması, Kabotaj hakkının da önemli bir konu olduğunu gösterir. Türkiye Cumhuriyeti tarihinde Kabotaj Bayramı adı altında bir bayramın kutlanmasını da bu perspektiften değerlendirmek için gelin Osmanlı’nın son dönemiyle, Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluş sürecine ve Lozan Antlaşması’na, Kabotaj hakkı yönünden bakalım.

Türkiye Cumhuriyeti’nin Kabotaj Hakkını Elde Etmesi

Esasen Osmanlı Devleti döneminde denizcilik yapma yönünde bir hak gasbı ya da sınırlandırma söz konusu değildi. Türkiye Cumhuriyeti döneminde Kabotaj hakkının önemi, Osmanlı’nın son döneminde denizcilik konusunda  var olan yetersizlikler ile yabancı yatırımların varlığıdır. İlk olarak Fatih Sultan Mehmet döneminde Venedikli'lere, daha sonra Kanuni Sultan Süleyman döneminde Fransızlara, politik anlamda stratejik ortaklık kurmak amacıyla verilen kapitülasyonlar ( ayrıcalıklar) ilerleyen yüzyıllarda Osmanlı’nın mali yapısının zayıflamasıyla birlikte yabancı devletlerin bir baskı unsuru halini almıştır. Ekonomik ve siyasi baskı anlamına gelmeye başlayan kapitülasyonlar, denizcilik alanında da yabancı sermaye ile Osmanlı’da yaşayan Müslüman olmayan halkın daha fazla desteklenmesi sonucunu doğurmuştur. 19. Yüzyılın sonuna gelindiğinde liman yatırımlarından antrepolara, denizcilik bilgisinden işletmelere kadar Osmanlı devlet yönetimi ile Müslüman unsurlar ciddi anlamda geri kalmış ve bununla birlikte yabancı bayraklı gemilerin Osmanlı sınırlarındaki kıyılarda yapılan deniz ticaretinde egemenliği söz konusu olmuştur. Bu duruma bir örnek 1856 yılındaki Kırım Savaşı sonrasında inşa edilen deniz fenerlerinin yönetim hakkının 100 yıl süre ile Fransız Fenerler İdaresi’ne verilmiş olmasıdır. 30 Ağustos 1922 yılında İzmir’de zaferle sonuçlanan Kurtuluş Savaşı sonrası yeni devletin uluslararası anlamda çerçevesini belirleyecek olan Lozan Antlaşması görüşmeleri öncesinde Türkiye heyetinin olmazsa olmaz şartlarından biri kapitülasyonların kaldırılmasıydı. Mustafa Kemal Atatürk ve hükümet, yeni kurulacak devletin, ekonomik anlamda kendi karakterini oluşturmasının çok kritik bir konu olması nedeniyle bu konuda oldukça hassastı. Lozan görüşmelerinin bir ara kesintiye uğramasının nedenlerinden biri de Türkiye dışındaki devletlerin, kapitülasyonların kaldırılması konusunda isteksiz oluşudur. Devamında mutabakat sağlanmış ve kapitülasyonlar kaldırılmıştır.

Kabotaj Bayramı Ne Zaman İlan Edildi?

Kapitülasyonların kaldırılmasının kabotaj yönünden önemi ise yeni ve milli denizcilik düzenlemeleri ile yatırımlarının özgürce yapılması, yerli sermaye ile devletin kendi karakterine göre bir denizcilik politikası yaratılmasıdır. Bu süreçte ilk olarak, liman işletmelerinin yerli sermaye ile kurulan işletmelerin oluşturulması için 1925 yılında İstanbul, Trabzon ve İzmir limanları, 1927 yılında da Mersin limanları yerli sermayeli şirketlere devredilmiştir. Devamında Osmanlı Seyr-i Sefain İdaresi adıyla liman işletmeleri yönetimini yapan kurumun ismi Türkiye Seyr-i Sefain İdaresi olarak değiştirildi. Bu kurum yönetiminde Türkiye denizcilik politikaları yerli sermaye yatırımları ve Türk bayraklı gemilerin hakimiyeti yönünde devam ettirilmeye başlandı.  Türk kıyılarında Kabotaj hakkının tamamen Türk vatandaşlarına ve yerli sermayeye verilmesi ise 1 Temmuz 1926 tarihinde yürürlüğe giren “Türkiye Sahillerinde Nakliyatı Bahriye (Kabotaj) ve Limanlarla Karasuları Dahilinde İcrayı Sanat ve Ticaret Hakkındaki Kanun’’ ile sağlandı. Denizcilik alanında ulusal egemenlik ve gelişim anlamına gelen kanunun yürürlüğe girdiği bu tarih de aynı zamanda ülkeye Kabotaj Bayramı olarak armağan edildi.

Kabotaj Bayramı Kutlamaları

Kabotaj bayramı, ilk olarak denizcilik sektörü ile denizcilik yapanları ilgilendirdiği için kutlamalar de denize kıyısı olan il ve ilçelerde, limanlarda yapılıyor. 3 tarafı denizlerle çevrili Türkiye’de Karadeniz, Marmara, Ege ve Akdeniz kıyılarındaki limanlarda kutlamalar yapılacak. Antalya’da yapılan Kabotaj bayramı kutlamalarından bazıları yaz aylarında düzenlenene festivallerle birleştiriliyor. Bu kutlamalardan bazıları Finike ve Kaş festivallerinde olacak. Her iki festivalin de son günü, 1 Temmuz Kabotaj Bayramı kutlamaları ile kapanacak.  Kabotaj Bayramı kutlamalarında gelenekselleşen etkinliklerden biri de yağlı direk yarışı. Kabotaj Bayramı Yağlı direk yarışması olarak anılan etkinlik Antalya kıyıları gibi Ege ve Marmara kıyılarında da 1 Temmuz’da kutlamalar kapsamında yapılıyor. İskeleye kurulan uzun ve silindir şeklindeki yağlanmış direğin ucundaki bayrağı, yarışmacılar direk üstünde düşmeden hızlıca çıkarak almaya çalışıyorlar. Oldukça zor bir yarışma olan Yağlı Direk yarışmasında kazananlara, festival organizasyonu tarafından ödül veriliyor. Yine Kabotaj Bayramı kutlamaları kapsamında halat çekme yarışı gibi özel etkinlikler de yapılıyor.  İşte daha önceki yıllarda yapılan Kabotaj Bayramı kutlamalarından yağlı Direk yarışmalarından bir örnek. https://www.youtube.com/watch?v=uGgvOXLtOHE Bayramın kutlamaları ise Ulaştırma ve Denizcilik Bakanlığı başta olmak üzere yerelde denizcilik sektörü ile ilgili resmi kurumlar, özel sektör temsilcileri, dernekler tarafından özel yerlere çelenk bırakma ve düzenlenen törende yapılan konuşmalarla yapılmaya devam ediyor. Bu yıl bayramın 92. Yılında İstanbul’da bakanlık, valilik ve Büyükşehir Belediyesi’nin ortaklığında 20 gemi ile gösteri ve etkinlikler düzenlenecek. Aynı şekilde gün boyunca denize kıyısı olan il ve ilçelerde protokolün yapacağı resmi törenler sonrası deniz ve denizcilikle ilgili özel etkinlikler, yarışmalar ve gösteriler düzenlenecek. Modern Türkiye Cumhuriyeti’nin ulusal egemenliğinin denizcilik alanındaki yansıması olan ve bugün Türkiye’nin denizcilik alanında devlet ve özel sektörde geldiği ileri noktanın temelini oluşturan 1 Temmuz Kabotaj Bayramı, 92. Yılında tüm Türkiye’ye kutlu olsun.